Thương mại điện tử 2026 - 2030: Xây trụ cột số cho tăng trưởng bền vững

6 trụ cột chính

Vừa qua, Bộ Công Thương được Thủ tướng Chính phủ ủy quyền đã chính thức ban hành Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026 - 2030. Kế hoạch này đánh dấu bước đi tiếp theo trong chiến lược dài hạn nhằm đưa thương mại điện tử trở thành một hạ tầng thương mại chủ lực, phát triển nhanh, đồng đều, bền vững và đóng góp thiết thực vào sự phát triển kinh tế số tại Việt Nam.

Thông tin với báo chí, bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết, giai đoạn 2021 - 2025, lĩnh vực thương mại điện tử đã ghi nhận tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 20%/năm, riêng năm 2024 đạt 22%, đưa quy mô thị trường lên mức 25 tỷ USD, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước. 

Thành tích này đã đưa Việt Nam vươn lên nhóm quốc gia có tốc độ phát triển thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Thương mại điện tử không chỉ tạo ra hàng triệu việc làm mới, mở rộng thị trường tiêu thụ cho doanh nghiệp, mà còn thúc đẩy mạnh mẽ tiêu dùng nội địa và hội nhập quốc tế thông qua xuất nhập khẩu.

Tuy nhiên, đằng sau sự tăng trưởng ấn tượng, ngành thương mại điện tử cũng đối diện với những thách thức lớn về tính bền vững, an toàn, công bằng và minh bạch. Trên cơ sở đó, Kế hoạch 2026 - 2030 được xây dựng để cụ thể hóa các mục tiêu về quy mô, chất lượng và sự cân bằng giữa các vùng miền, cũng như nâng cao năng lực của doanh nghiệp và thể chế quản lý nhà nước.

Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết, theo kế hoạch mới, các chỉ tiêu cụ thể cho thương mại điện tử giai đoạn tới được đặt ra rõ ràng và có tính định hướng cao. 

“Cụ thể, tỷ lệ dân số tham gia mua sắm trực tuyến sẽ đạt khoảng 70% (so với mức 63% hiện nay), với giá trị trung bình khoảng 400 USD/người/năm. Doanh số bán lẻ thương mại điện tử tăng trưởng 20 - 30%/năm, chiếm 20% tổng mức bán lẻ hàng hóa cả nước. Tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng thương mại điện tử phấn đấu đạt 70%, trong đó, có 60% doanh nghiệp đạt Bộ tiêu chí quốc gia về thương mại điện tử bền vững - một chỉ tiêu hoàn toàn mới nhằm thúc đẩy tăng trưởng xanh trong lĩnh vực này”, bà Lê Hoàng Oanh thông tin.

Đặc biệt, kế hoạch đặt mục tiêu nâng tỷ lệ giao dịch có hóa đơn điện tử lên 100% và tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt đạt 80% (so với mức 70% và 50% hiện nay). Ngoài ra, tỷ lệ website vi phạm quyền lợi người tiêu dùng sẽ giảm xuống còn 5 - 10% (thay vì kỳ vọng ban đầu là 0%). Kế hoạch cũng khuyến khích mạnh mẽ mô hình thương mại điện tử xanh với hai tiêu chí mới: 50% sản phẩm thương mại điện tử sử dụng bao bì tái chế và ít nhất 40% doanh nghiệp sử dụng năng lượng sạch trong logistics, gắn liền với mục tiêu hỗ trợ chuyển đổi phương tiện giao hàng sang xe điện.

Không kém phần quan trọng, một mục tiêu đặc biệt đáng chú ý là đưa giá trị giao dịch thương mại điện tử B2C từ các địa phương ngoài Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh chiếm 50% tổng giá trị giao dịch toàn quốc (so với mức 35% hiện tại). Đây là nỗ lực rõ ràng nhằm giảm chênh lệch vùng miền và thúc đẩy liên kết vùng trong phát triển thương mại điện tử.

Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết, Cục đã đưa ra 6 trụ cột chính trong Kế hoạch tổng thể xoay quanh một số trụ cột chiến lược. 

Thứ nhất, xây dựng và hoàn thiện thể chế phát triển thương mại điện tử, hoàn thiện các chính sách để tăng cường phát triển thương mại điện tử bền vững. Đây là yếu tố quan trọng để Bộ Công Thương trình Chính phủ xây dựng Dự thảo Luật Thương mại điện tử.

Thứ hai, phát triển hạ tầng phục vụ thương mại điện tử, gồm hạ tầng số, logistics và thanh toán, nhằm đẩy mạnh đầu tư vào trung tâm dữ liệu, định danh điện tử, kết nối logistics thông minh và các nền tảng thương mại số quốc gia.

Thứ ba, nâng cao năng lực doanh nghiệp và hộ kinh doanh cá thể, tập trung đào tạo kỹ năng số, đổi mới mô hình kinh doanh. Chúng tôi mong muốn đẩy mạnh chuyển đổi số cho chợ truyền thống, nơi vừa có yếu tố kinh tế, vừa có yếu tố an sinh xã hội, thông qua các kênh đào tạo, tập huấn.

Ngoài ra còn đào tạo cho sinh viên để hỗ trợ chợ truyền thống, và nhiều địa phương cũng mong muốn hỗ trợ người công nhân - một bộ phận đang bị tinh giản, tham gia vào hỗ trợ chợ truyền thống.

Thứ tư, thúc đẩy liên kết vùng trong phát triển thương mại điện tử, tận dụng nguồn nguyên liệu, lợi thế về logistics, vận chuyển, kho bãi để thu hẹp khoảng cách vùng miền, đây cũng là chủ trương lớn của Chính phủ.

Thứ năm, xây dựng, hoàn thiện hệ thống nền tảng, giải pháp phục vụ quản lý nhà nước, như chia sẻ kết nối dữ liệu giữa cơ quan quản lý, bảo hộ người tiêu dùng, tiêu chuẩn bảo mật, giám sát gian lận, giải quyết tranh chấp hiệu quả.

Thứ sáu, thúc đẩy hợp tác quốc tế và thương mại điện tử xuyên biên giới, nâng cao năng lực cho doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu qua kênh thương mại điện tử.

Chuẩn bị cho một hành lang pháp lý đủ mạnh 

Song hành với Kế hoạch tổng thể là định hướng xây dựng khung pháp lý mới cho phát triển thương mại điện tử, phù hợp với thực tiễn phát triển nhanh chóng và phức tạp của lĩnh vực này. Theo thông tin từ Bộ Công Thương, hiện nay, hai nghị định đang có hiệu lực là Nghị định 52 và Nghị định 85 đã không còn đủ năng lực để điều chỉnh các mô hình thương mại điện tử hiện đại, như livestream bán hàng, thương mại trên mạng xã hội hay các sàn giao dịch xuyên biên giới không có pháp nhân tại Việt Nam.

Những vấn đề như thất thu thuế, vi phạm quyền lợi người tiêu dùng, bảo vệ dữ liệu cá nhân, kiểm soát hàng gian, hàng giả, định danh người bán và truy xuất nguồn gốc giao dịch... đều đang đặt ra yêu cầu cấp thiết phải xây dựng một Luật Thương mại điện tử mới.

Hiện nay, Bộ Công Thương đang trình Chính phủ xem xét một chính sách khung làm nền tảng cho việc xây dựng Luật Thương mại điện tử mới, trong đó xác định bốn nội dung cốt lõi mang tính định hướng chiến lược.

Trước hết, phạm vi điều chỉnh của luật sẽ được mở rộng, không chỉ bao phủ các hoạt động thương mại điện tử truyền thống mà còn bao gồm các hình thức mới như thương mại điện tử trên nền tảng mạng xã hội, bán hàng qua livestream, các mô hình xuyên biên giới và các nền tảng đa dịch vụ.

Bên cạnh đó, việc định danh người bán trên các nền tảng thương mại điện tử sẽ là yêu cầu bắt buộc, nhằm phục vụ mục tiêu truy vết, xử lý các hành vi vi phạm, ngăn chặn tình trạng hàng giả, hàng nhái và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Chính sách đặt ra cũng yêu cầu tăng cường trách nhiệm của các nền tảng trung gian bao gồm các đơn vị logistics, thanh toán, truyền thông, khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật. Các nền tảng này sẽ đóng vai trò hỗ trợ cơ quan quản lý nhà nước trong việc ngăn chặn, xử lý thông tin và hàng hóa vi phạm.

Ngoài ra, vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân sẽ được luật hóa một cách nghiêm ngặt. Các tổ chức, cá nhân tham gia vào hoạt động thương mại điện tử phải tuân thủ các quy định chặt chẽ liên quan đến việc thu thập, lưu trữ và xử lý dữ liệu người tiêu dùng, nhằm đảm bảo quyền riêng tư và an toàn thông tin trong môi trường số.

Mặt khác, chính sách cũng hướng đến đơn giản hóa thủ tục hành chính, đồng thời đảm bảo hiệu quả quản lý nhà nước, bảo vệ quyền lợi người dân và doanh nghiệp. Đặc biệt, thương mại điện tử xanh và phát triển bền vững sẽ là một nguyên tắc xuyên suốt trong đạo luật mới.

Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết, nhiều quốc gia trên thế giới như Trung Quốc, Malaysia, Campuchia, Romania hay Hungary đã ban hành luật thương mại điện tử riêng. “Một số nước như Hàn Quốc, Nhật Bản dù không có luật riêng nhưng có các đạo luật cụ thể để điều chỉnh hoạt động thương mại điện tử trong từng lĩnh vực. Từ các kinh nghiệm đó, cùng với đánh giá việc thực thi Nghị định 52 và 85, Bộ Công Thương đã tham vấn sâu rộng từ các bộ, ngành, hiệp hội, chuyên gia và doanh nghiệp lớn trong nước để chuẩn bị cho dự thảo luật”, bà Lê Hoàng Oanh cho biết.

Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số thông tin, ngày 21/7 tới đây, Chính phủ sẽ xem xét việc thông qua chính sách này bằng nghị quyết. Nếu được chấp thuận, Bộ Công Thương sẽ chính thức xây dựng dự thảo luật. Dự kiến, toàn bộ các nội dung được báo chí và xã hội quan tâm gần đây, từ bảo vệ dữ liệu cá nhân, xử lý vi phạm, đến bảo vệ người tiêu dùng sẽ được tích hợp trong luật mới.