Lối ra cho “cục máu đông” nợ xấu ngành ngân hàng?

Nghị quyết 42 hết hiệu lực hơn một năm, ngân hàng loay hoay đối mặt với tình trạng khách vay chây ỳ trả nợ. Ảnh: C.V

Việc luật hóa đầy đủ các quy định của nghị quyết này được kỳ vọng sẽ khơi thông “cục máu đông” nợ xấu, giảm chi phí vốn và mở lối cho tăng trưởng tín dụng năm 2025.

Khi “cục máu đông” nợ xấu quay lại

Nghị quyết 42/2017/QH14, được ví như “liều thuốc tan máu đông” của ngành ngân hàng, sau 6 năm phát huy hiệu quả đã chính thức hết hiệu lực từ ngày 1/1/2024. Việc này không chỉ để lại khoảng trống pháp lý đáng kể, mà còn làm dấy lên lo ngại về khả năng phục hồi tín dụng, nhất là khi tỷ lệ nợ xấu toàn ngành đang có dấu hiệu tăng trở lại.

Theo số liệu từ VnDirect, tính đến tháng 1/2025, nợ xấu nội bảng toàn hệ thống đã vọt lên 4,3%, mức cao nhất kể từ đại dịch COVID-19. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng ở các ngân hàng yếu kém hoặc nằm trong diện kiểm soát đặc biệt. Trong bối cảnh tín dụng toàn ngành đang gặp khó, “cục máu đông” nợ xấu một lần nữa lại trở thành lực cản lớn nhất cho mục tiêu phục hồi kinh tế.

Trước đó, Nghị quyết 42 từng được coi là cú hích đột phá nhờ trao quyền cho các tổ chức tín dụng trong việc thu giữ và xử lý tài sản đảm bảo, bán nợ theo giá thị trường và triển khai các thủ tục tố tụng rút gọn. Cơ chế linh hoạt này không chỉ rút ngắn thời gian xử lý nợ mà còn khơi thông nguồn vốn quay vòng.

Đặc biệt, điểm sáng của Nghị quyết 42 là cho phép bán nợ xấu theo giá thị trường thay vì định giá cứng nhắc theo khung Nhà nước. Chính sự linh hoạt này đã mở đường cho sự hình thành thị trường mua bán nợ và tạo tiền đề cho sàn giao dịch nợ trong tương lai.

Tuy nhiên, hiện nay, khi ba trụ cột pháp lý từng được quy định tại Nghị quyết 42 (bao gồm quyền thu giữ tổ chức tín dụng, quyền kê biên tài sản của bên thi hành án, và quyền hoàn trả tổ chức tín dụng là vật chứng) chưa được luật hóa đầy đủ, các tổ chức tín dụng gần như “trói tay” trong việc xử lý các khoản vay khó đòi.

Hệ quả là tiến trình tái cơ cấu các ngân hàng yếu kém bị chậm lại, quá trình thanh lý tài sản để tất toán nợ không theo kịp tốc độ chuyển nhóm nợ, buộc ngân hàng phải tăng chi phí dự phòng và giảm khả năng cung cấp tín dụng mới cho nền kinh tế.

Luật hóa để khơi thông dòng chảy

Trước thực trạng trên, Chính phủ đã xúc tiến việc luật hóa toàn diện các quy định cốt lõi của Nghị quyết 42, trình Quốc hội khóa XV. Mục tiêu không chỉ là duy trì hiệu quả đã đạt được, mà còn tạo ra một khung pháp lý ổn định và bền vững hơn cho ngành ngân hàng, trong bối cảnh nền kinh tế đặt mục tiêu tăng trưởng ít nhất 8% trong năm 2025.

Theo đánh giá từ nhóm phân tích VnDiretc, việc luật hóa các quy định trong Nghị quyết 42 sẽ mang lại nhiều thay đổi lớn. Thứ nhất, phạm vi áp dụng được mở rộng, áp dụng cho mọi khoản nợ xấu không giới hạn thời điểm phát sinh, thay vì chỉ những khoản phát sinh trước ngày 15/8/2017 như trước đây.

Thứ nữa, trao thêm quyền cho tổ chức tín dụng, đặc biệt là quyền thu giữ tài sản đảm bảo ngay cả trong các trường hợp vi phạm hành chính, điều từng là rào cản lớn với khối ngân hàng thương mại nhà nước.

Bên cạnh đó, ưu tiên áp dụng Luật Các tổ chức tín dụng trong các tranh chấp dân sự và hành chính liên quan đến tài sản đảm bảo, giúp rút ngắn thời gian tố tụng và nâng tính thực thi của các quy định xử lý nợ xấu.

Việc lấp đầy các khoảng trống pháp lý nói trên không chỉ tạo thuận lợi cho ngân hàng xử lý nợ, mà còn giúp giảm đáng kể chi phí vốn. Cụ thể, theo phân tích của VnDirect, chi phí xử lý nợ giảm sẽ kéo theo chi phí trích lập dự phòng rủi ro giảm, từ đó tạo dư địa để các ngân hàng hạ lãi suất, đúng định hướng điều hành của Chính phủ về giảm gánh nặng tài chính cho người dân và doanh nghiệp.

Tác động lan tỏa của luật hóa cũng sẽ khác biệt giữa các nhóm ngân hàng. Theo đó, những tổ chức tín dụng có tỷ trọng cho vay bán lẻ cao sẽ hưởng lợi nhiều hơn nhờ quyền thu giữ tài sản đảm bảo được tái thiết lập.

Ngoài ra, các ngân hàng đang nhận chuyển giao bắt buộc như MBB (Ngân hàng TMCP Quân đội), HDB (Ngân hàng TMCP Phát triển TP.HCM), VCB (Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam) hay VPB (Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng) cũng sẽ được tiếp sức trong tiến trình tái cơ cấu các ngân hàng yếu kém.

Từ kinh nghiệm giai đoạn 2017–2021, khi Nghị quyết 42 có hiệu lực, tỷ lệ nợ xấu toàn ngành từng được duy trì ổn định ở mức dưới 2%. Do đó, VnDiret kỳ vọng nếu ba quy định còn lại sớm được luật hóa, tỷ lệ nợ xấu có thể giảm về dưới 3% ngay trong năm đầu triển khai, góp phần giúp ngành ngân hàng trở lại vai trò “huyết mạch” tăng trưởng kinh tế.

“Chúng tôi cho rằng việc luật hóa ba điều khoản trong Nghị quyết 42 sẽ giúp giảm tỷ lệ nợ xấu ngành ngân hàng xuống dưới 3%”, bà Nguyễn Thảo Linh, đại diện nhóm phân tích VnDiret nhận định.