SCMP: Các ngân hàng sụp đổ mới chỉ là khởi đầu, làn sóng doanh nghiệp phá sản sẽ là "quân domino" tiếp theo

Thị trường tài chính đã bị sốc trước sự sụp đổ của SVB và Signature Bank tại Mỹ, theo sau đó lại là vụ Credit Suisse phải bán mình. Tiếp theo, hiện tượng nhiều doanh nghiệp nặng nợ phá sản vì lãi suất tăng cũng sẽ gây ra những hiệu ứng tương tự.

Mối nguy này hiển hiện đặc biệt rõ ở châu Á, nơi nợ của doanh nghiệp (và một vài trường hợp là cả nợ của các hộ gia đình) đã tăng mạnh trong những năm gần đây. Nợ của nhóm này đã tiến tới bằng hoặc vượt quá cả nợ chính phủ.

Năm ngoái, Văn phòng nghiên cứu vĩ mô ASEAN +3 công bố báo cáo lưu ý nợ của các doanh nghiệp phi tài chính trong nhóm các nước Đông Nam Á cộng thêm Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đã “tăng thêm nhiều rủi ro đe dọa sự ổn định của hệ thống tài chính”.

Tính đến cuối năm 2021, nợ của các doanh nghiệp phi tài chính trên toàn cầu là 88.000 tỷ USD, lần đầu tiên vượt quá GDP. Trong năm 2022 con số đã giảm nhẹ, nhưng lãi suất tăng đang khiến tình hình trở nên tồi tệ. Từ mức gần 0 trong năm ngoái (tại một số nước thậm chí còn áp dụng lãi suất âm), lãi suất đã bước vào chu kỳ tăng mạnh nhất trong nhiều thập kỷ trở lại đây.

Một báo cáo năm 2021 của IMF đã nhận định “các điều kiện tài chính dễ dãi sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-09 là nguyên nhân lớn nhất khiến tỷ lệ vay nợ tăng mạnh ở cả các nước phát triển và mới nổi”.

Kể từ tháng 3 năm ngoái, Cục dự trữ liên bang Mỹ đã tăng lãi suất cơ bản từ gần 0 lên 4,75 – 5%. Nhiều ngân hàng trung ương trên toàn cầu đã nối bước Fed.

Đúng như chuyên gia phân tích tài chính Jesper Koll nhận định trong 1 hội thảo gần đây mà tôi tham dự tại Nhật Bản, “điều tồi tệ sẽ diễn ra khi lãi suất tăng”. Tất cả mọi thành phần trong nền kinh tế, từ các hộ gia đình, doanh nghiệp đến chính phủ đều phải chịu chi phí đi vay cao hơn. Trong kịch bản tồi tệ nhất, những người vay thế chấp để mua nhà có thể mất nhà, còn các doanh nghiệp (đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa), thì đứng trước nguy cơ phá sản.

Tại sao các lãnh đạo doanh nghiệp cũng như các nhà phân tích thị trường không thể nhìn ra những diễn biến tưởng chừng rất dễ đoán này? Theo Nigel Green, giám đốc quỹ đầu tư deVere, chúng ta thường nhìn đời qua lăng kính màu hồng. Nhà đầu tư ngày càng bị thuyết phục rằng chính sách tiền tệ lỏng lẻo là điều hiển nhiên, và họ muốn xây dựng danh mục đầu tư của mình với tiền rẻ.

Nhưng nếu đúng là như vậy, chúng ta đang đánh giá quá thấp những hệ lụy tiêu cực từ việc các NHTW từ chối chịu đựng những đau đớn trong ngắn hạn trong khi đó là cách để bảo vệ sức khỏe của hệ thống tài chính trong tương lai.

Nhìn lại lịch sử, suốt mấy chục năm gần đây các nhà quản lý đã liên tục bỏ qua những bài học rút ra được từ các cuộc khủng hoảng tài chính. Sau bong bóng dot-com, Chủ tịch Fed khi đó là Alan Greenspan lại dựa vào nới lỏng chính sách tiền tệ để giải cứu nền kinh tế. Sau đó chính tiền rẻ đã thổi bùng khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008.

Hệ thống tài chính sụp đổ nhưng thế giới đã đảo ngược được 1 cuộc suy thoái kinh tế, mà vũ khí được lựa chọn để làm điều đó lại tiếp tục là lãi suất siêu thấp – thứ thổi phồng giá nhiều loại tài sản.

Thế giới từng lo ngại về tình trạng giảm phát khi các NHTW ì ạch tiến tới mục tiêu lạm phát. Tuy nhiên, bức tranh lạm phát đã thay đổi ngay lập tức sau khi các chính phủ đua nhau bơm tiền trong đại dịch. Cuối cùng lạm phát tăng quá nóng buộc các NHTW phải đột ngột tăng mạnh lãi suất. Không có gì quá ngạc nhiên khi lãi suất tăng kéo theo nhiều thứ tồi tệ như kinh tế giảm tốc, giá các loại tài sản mang lại thu nhập cố định sụp đổ, nhiều ngân hàng gặp khủng hoảng.

Nhưng điều tồi tệ nhất vẫn chưa tới. Gánh nặng nợ của các doanh nghiệp có thể biến thành 1 cuộc khủng hoảng nợ quy mô lớn. Và hậu quả từ việc này khá khó đoán. Có lẽ chỉ khi “đoàn quân các công ty xác sống” - vốn đang được duy trì sự sống bằng thanh khoản mà các NHTW bơm vào – bắt đầu tiến lên, và khi tỷ lệ thất nghiệp bắt đầu tăng vọt, thì bức tranh mới trở nên rõ ràng.

Trong khi đó các cường quốc dường như đang quá bận rộn với chiến tranh thương mại hay chiến tranh công nghệ. Hệ thống tài chính phải tự siết chặt kỷ cương trước khi thế giới thực sự nhận ra những mối nguy mà hệ thống này đang phải đối mặt.

Tham khảo South China Morning Post