Nỗ lực gỡ thẻ vàng IUU trong năm 2025: Cơ hội phát triển kinh tế biển xanh, bền vững

Kiên quyết gỡ “thẻ vàng” IUU trong năm 2025

Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh khi chủ trì phiên họp trực tuyến lần thứ 23 của Ban Chỉ đạo quốc gia về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), tối 25/11.

Tại phiên họp, Thủ tướng Phạm Minh Chính đánh giá cao tinh thần làm việc nghiêm túc, khẩn trương, hiệu quả của các bộ, ngành, địa phương và cơ bản đồng tình với các báo cáo, các ý kiến phát biểu tại phiên họp, thể hiện quyết tâm cao trong việc cương quyết tuyên chiến với khai thác IUU và quyết tâm gỡ “thẻ vàng” của EC trong năm 2025.

Thủ tướng biểu dương Bộ Quốc phòng (đã hoàn thành 10/10 nhiệm vụ), Bộ Công an (7/8 nhiệm vụ), Bộ Nông nghiệp và Môi trường (30/33 nhiệm vụ); địa phương (17/19 nhiệm vụ); Bộ Khoa học và Công nghệ (5/5 nhiệm vụ)… Các nhiệm vụ còn lại phải hoàn thành trước 30/11.

Bên cạnh những kết quả đạt được, Thủ tướng nêu rõ, vẫn còn 5 địa phương chưa hoàn thành việc xử lý vi phạm hành chính tồn đọng mất kết nối VMS, vượt ranh giới cho phép khai thác, với 8 vụ gồm Khánh Hòa, TPHCM, Cà Mau, An Giang, Tây Ninh. Thủ tướng yêu cầu các địa phương trên phải xử lý dứt điểm việc này trong tuần tới. Cùng với đó, một số địa phương chưa xử lý dứt diểm các trường hợp tàu cá, ngư dân bị nước ngoài bắt giữ đã có thông tin về đăng ký tàu cá, ngư dân. Đồng thời, có 3/22 tỉnh, thành phố (Gia Lai, Tây Ninh, Lâm Đồng) chưa ban hành chính sách chuyển đổi nghề, giải bản đối với tàu cá không có nhu cầu hoạt động khai thác thủy sản và chính sách hỗ trợ ngư dân nâng cấp, thay thế thiết bị VMS.

Thủ tướng nhấn mạnh, đã hơn một tháng kể từ ngày Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch hành động tháng cao điểm chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản Việt Nam (Quyết định số 2310/QĐ-TTg ngày 17/10/2025), theo yêu cầu về tiến độ, tất cả các nhiệm vụ đề ra trong Kế hoạch đều đã đến hạn hoàn thành.

Trong thời gian tới, Thủ tướng một lần nữa nhắc lại yêu cầu người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương chịu trách nhiệm trực tiếp, toàn diện trước Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ nếu để tái diễn tình trạng tàu cá vi phạm hoặc chậm tiến độ gỡ “thẻ vàng” IUU.

Tiếp tục thực hiện nghiêm chế độ báo cáo định kỳ kết quả triển khai chống IUU về Ban Chỉ đạo (tổng hợp, báo cáo kết quả thực hiện định kỳ trước 10h thứ hai hàng tuần, báo cáo tháng định kỳ vào 15 hàng tháng và đột xuất (qua Bộ Nông nghiệp và Môi trường – cơ quan Thường trực Ban Chỉ đạo). Tiến hành sơ kết việc thực hiện Tháng cao điểm chống khai thác IUU.

Nghiêm túc cập nhật đầy đủ dữ liệu lên các cơ sở dữ liệu nghề cá như: Cơ sở dữ liệu quốc gia về nghề cá (Vnfishbase); xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực thuỷ sản; Hệ thống giám sát tàu cá VMS; Hệ thống xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản, Hệ thống truy xuất nguồn gốc thuỷ sản (eCDT).

Thủ tướng giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì phối hợp với các bộ, ngành, địa phương ven biển đánh giá toàn diện kết quả triển khai Kế hoạch hành động; phối hợp với Bộ Quốc phòng triển khai hiệu quả Quy chế phối hợp liên ngành về chống khai thác IUU; hướng dẫn các địa phương chuẩn bị nội dung làm việc với đoàn thanh tra EC lần thứ 5; đồng thời chủ động liên hệ với Tổng vụ Các vấn đề về biển và hải sản của EC để làm rõ và cung cấp thông tin quan trọng phục vụ công tác thanh tra. Việc hoàn thiện hồ sơ truy xuất nguồn gốc và dữ liệu nghề cá phải được xử lý dứt điểm, công bố công khai trước ngày 30/11/2025.

Thủ tướng cũng yêu cầu các đơn vị khẩn trương hoàn thiện, trình Chính phủ ban hành Nghị định sửa đổi Nghị định 37 trong ngày 26/11; phối hợp chặt chẽ trong việc kiểm soát nguyên liệu thủy sản nhập khẩu theo Hiệp định PSMA và đường tàu container, bảo đảm ngăn chặn nguyên liệu IUU xâm nhập thị trường Việt Nam.

Bộ Quốc phòng được giao tiếp tục thực hiện cao điểm tuần tra, kiểm soát khu vực biển giáp các nước Malaysia, Indonesia, Thái Lan; kiểm soát chặt chẽ tàu cá xuất, nhập bến và xử lý nghiêm tàu không đủ điều kiện hoạt động. Bộ Công an đẩy nhanh tiến độ điều tra, truy tố các vụ án IUU; hoàn thiện tính năng hệ thống quản lý tàu cá xuất nhập bến trên VNeID. Bộ Ngoại giao khẩn trương xác minh thông tin tàu cá bị nước ngoài bắt giữ, thống kê đầy đủ ngư dân vi phạm để xử lý theo quy định.

UBND các tỉnh, thành phố ven biển được yêu cầu nắm chắc tình hình, chỉ đạo quyết liệt các biện pháp chống IUU; kiểm soát chặt tàu cá ra vào cảng; cập nhật hàng tuần danh sách tàu nguy cơ cao vi phạm; giám sát 24/24 hoạt động tàu cá qua VMS; xử lý nghiêm các trường hợp mất kết nối, vượt ranh giới. Việc xử lý tàu cá, ngư dân bị nước ngoài bắt giữ trong năm 2024 – 2025 phải hoàn tất trước 30/11/2025. Các địa phương cũng phải ban hành chính sách chuyển đổi nghề, tạo sinh kế bền vững cho ngư dân trong tháng 11.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch được giao đẩy mạnh thông tin tuyên truyền, đặc biệt trên các kênh đối ngoại, phản bác kịp thời luận điệu sai trái, bảo vệ nỗ lực của Việt Nam trong chống IUU. Các hiệp hội, doanh nghiệp thủy sản phải tuyệt đối không thu mua, chế biến, xuất khẩu sản phẩm có nguồn gốc IUU, chủ động phối hợp với cơ quan chức năng để điều tra, xử lý nghiêm các trường hợp tiếp tay cho hành vi vi phạm.

Không chỉ là uy tín quốc gia mà còn là tương lai biển

Nếu ở các địa phương, nỗ lực thể hiện bằng hành động cụ thể, thì ở cấp Trung ương, quyết tâm được thể hiện qua chỉ đạo xuyên suốt, liên tục và mạnh mẽ. Trong vòng một tháng qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ban hành hàng loạt công điện, chỉ đạo trực tiếp các bộ, ngành, địa phương thực hiện “Tháng cao điểm chống khai thác IUU”.

Trong Công điện 198/CĐ-TTg, Thủ tướng nhấn mạnh: “Công tác chống khai thác IUU, gỡ cảnh báo thẻ vàng là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, hàng đầu trước mắt; đồng thời có ý nghĩa lâu dài đối với phát triển bền vững ngành thủy sản. Kiên quyết không để một bộ phận nhỏ ngư dân, doanh nghiệp vì lợi ích cá nhân làm ảnh hưởng đến uy tín quốc gia”.

Theo lãnh đạo Cục Thủy sản, mất kết nối thiết bị VMS là một trong những hành vi vi phạm nghiêm trọng, dẫn tới nguy cơ xâm phạm vùng biển nước ngoài. Chính vì vậy, Chính phủ yêu cầu kiểm soát chặt chẽ 100% số tàu cá từ 15 m trở lên, bảo đảm duy trì kết nối và giám sát hành trình liên tục. Những địa phương để xảy ra vi phạm sẽ bị xem xét trách nhiệm người đứng đầu.

Song song đó, các hoạt động xử phạt nghiêm minh cũng được đẩy mạnh. Nếu trước đây nhiều trường hợp chỉ bị nhắc nhở, thì nay, các hành vi vi phạm đều bị xử lý đúng quy định. Việc tăng cường chế tài không chỉ để răn đe mà còn thể hiện tinh thần thượng tôn pháp luật trong nghề cá.

Ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam, cho biết: “Thẻ vàng IUU mà EC áp dụng từ năm 2017 đã ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu thủy sản, chiếm khoảng 20% kim ngạch, trị giá hàng tỷ USD mỗi năm. Nhưng tám năm qua, Chính phủ Việt Nam đã kiên trì, từng bước hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường kiểm tra, ứng dụng công nghệ và thay đổi nhận thức ngư dân. Đây là thời điểm chín muồi để Việt Nam có thể vượt qua kỳ đánh giá sắp tới của EC”.

Thực tế, EC không coi “thẻ vàng” là một lệnh cấm, mà là lời cảnh báo về tính minh bạch và bền vững của nghề cá. Việc gỡ thẻ vàng không chỉ mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn là minh chứng cho sự thay đổi căn bản trong cách Việt Nam quản lý tài nguyên biển.

Hưởng ứng tinh thần đó, các bộ, ngành đã ban hành hàng loạt văn bản hướng dẫn, tổ chức các đoàn kiểm tra liên ngành tới từng cảng cá, từng địa phương. Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai hệ thống quản lý dữ liệu nghề cá điện tử Vnfishbase trên toàn quốc. Bộ Quốc phòng tăng cường tuần tra, ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Bộ Ngoại giao phối hợp với EC để cập nhật tiến độ, thể hiện thiện chí và nỗ lực của Việt Nam trên trường quốc tế…

Chặng đường tám năm qua là minh chứng cho ý chí kiên định của cả hệ thống chính trị, từ Trung ương đến địa phương, từ lãnh đạo đến từng người dân ven biển. Bằng việc ứng dụng công nghệ, siết chặt quản lý, nâng cao ý thức cộng đồng, Việt Nam đang cho thấy sự trưởng thành của một quốc gia biết tôn trọng luật chơi quốc tế, đồng thời giữ gìn nguồn lợi biển cho mai sau.

Từ cam kết IUU đến kinh tế biển bền vững

Không chỉ dừng ở việc quản lý tàu cá hay đánh bắt đúng vùng, đúng tuyến, Việt Nam đang mở rộng cam kết IUU theo hướng sâu hơn - bảo vệ chính sự sống của đại dương. Việt Nam đã Thiết lập 16 khu bảo tồn biển quốc gia, bảo vệ các loài quý hiếm như rùa biển, san hô, vích, cá heo; Thực hiện mùa cấm khai thác theo khu vực và theo loài. Giữ biển xanh không chỉ để gỡ “thẻ vàng”, mà còn để khẳng định hình ảnh một quốc gia có trách nhiệm với môi trường và phát triển kinh tế biển bền vững.

Tại Quảng Ninh, toàn bộ gần 7.000 tàu cá đã được lắp thiết bị giám sát hành trình. Mỗi con tàu ra khơi đều được theo dõi 24/24h; ra, vào cảng phải khai báo, ghi đầy đủ nhật ký khai thác. Cùng với đó, ngư dân cam kết không sử dụng ngư cụ hủy diệt, không đánh bắt các loài động vật biển quý hiếm như rùa, vích, hay cá ông.

Không chỉ siết quản lý khai thác, Quảng Ninh đang hướng tới khôi phục hệ sinh thái biển. Tại Khu bảo tồn Bái Tử Long, các dự án phục hồi rạn san hô, trồng cỏ biển đang được triển khai - không chỉ để giữ cảnh quan, mà là để tái tạo nơi sinh sản tự nhiên cho sinh vật biển.

Từ việc giữ từng rạn san hô, thả về từng con rùa biển, đến kiểm soát từng con tàu và lô hàng xuất khẩu - những nỗ lực đồng bộ ấy đang giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu gỡ “thẻ vàng” IUU. Nhưng xa hơn đó là hành trình giữ biển xanh - giữ nguồn sống, nơi kinh tế biển phát triển song hành cùng bảo tồn thiên nhiên vì hôm nay và cho cả mai sau.

Trong bối cảnh thị trường xuất khẩu ngày càng cạnh tranh, đặc biệt khi xuất khẩu sang Mỹ chịu ảnh hưởng bởi thuế quan, thì việc giữ vững và mở rộng thị trường EU - nơi có những tiêu chuẩn khắt khe, nhưng hướng tới bền vững - là mục tiêu chiến lược.

Cuộc gặp giữa Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn và Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu Kaja Kallas bên lề Diễn đàn Cửa ngõ Toàn cầu lần thứ hai gần đây ở Brussels, cho thấy tinh thần hợp tác và cùng hướng tới phát triển bền vững. EU ghi nhận những tiến bộ của Việt Nam trong chống khai thác IUU và kế hoạch cử đoàn công tác vào tháng 11 tới được xem là cơ hội quan trọng để Việt Nam khẳng định nỗ lực, vì một nghề cá có trách nhiệm và hội nhập quốc tế.