Doanh nghiệp Việt trước làn sóng thương mại điện tử: Vượt thách thức, đón cơ hội

Doanh nghiệp Việt cần phát triển nền tảng thương mại nội địa mạnh mẽ. Ảnh: Đ.H

Tuy nhiên, trong dòng chảy của nền kinh tế số, thương mại điện tử không chỉ mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn với chi phí thấp, mà còn đặt doanh nghiệp Việt trước những thách thức cạnh tranh khốc liệt về công nghệ và năng lực.

Cơ hội và thách thức trong nền kinh tế số

Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), thương mại điện tử Việt Nam đang tăng trưởng bình quân 20–25% mỗi năm. Đáng chú ý, tỷ trọng thương mại điện tử trong tổng mức bán lẻ hàng hóa đã tăng từ 3% năm 2018 lên khoảng 7% vào năm 2023, phản ánh xu hướng tiêu dùng trực tuyến đang dần thay thế kênh bán hàng truyền thống.

Dự báo năm 2025, doanh thu thương mại điện tử của Việt Nam có thể đạt 45 tỷ USD, đưa Việt Nam vào nhóm 3 thị trường thương mại điện tử lớn nhất Đông Nam Á. Cơ hội này đặc biệt rõ nét đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), khi thương mại điện tử cho phép họ vượt qua rào cản địa lý, mở rộng quy mô thị trường và tối ưu chi phí phân phối.

Môi trường số cũng là đòn bẩy giúp SMEs đẩy nhanh quá trình số hóa từ quản trị, marketing đến bán hàng. Việc sử dụng các nền tảng công nghệ hiện đại giúp xóa mờ khoảng cách giữa doanh nghiệp nhỏ và lớn, tạo ra sân chơi công bằng hơn nhờ vào năng lực sáng tạo và khả năng thích ứng thị trường.

Vẫn theo số liệu từ Bộ Công Thương, số lượng website và ứng dụng thương mại điện tử bán hàng đã tăng mạnh từ 3.470 nền tảng (năm 2014) lên 53.949 nền tảng vào năm 2024. Đáng chú ý, số lượng nền tảng cung cấp dịch vụ thương mại điện tử như các sàn giao dịch, trung gian thanh toán cũng tăng từ 39 lên 1.048 (gấp 26,9 lần trong một thập kỷ).

Xu hướng mua sắm trực tuyến không còn giới hạn ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh, mà đã lan rộng ra nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Báo cáo của YouNet ECI cho thấy tổng giá trị giao dịch trên 4 sàn thương mại điện tử đa ngành lớn nhất (Shopee, Lazada, TikTok Shop, Tiki) đạt 13,8 tỷ USD trong năm 2024, tăng 40% so với năm trước. Trong dịp Tết 2025, người tiêu dùng Việt đã chi gần 190 tỷ đồng chỉ riêng cho mặt hàng áo dài trên hai sàn Shopee và TikTok Shop.

PGS.TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), nhận định: “Việt Nam với dân số trẻ, tỷ lệ người dùng Internet cao và sự năng động của khu vực doanh nghiệp là mảnh đất lý tưởng để phát triển thương mại điện tử. Các chính sách kinh tế số mà Chính phủ ban hành thời gian qua cũng tạo nền tảng thuận lợi để doanh nghiệp trong nước bứt phá”.

Tuy nhiên, song song với cơ hội, thương mại điện tử cũng đặt ra những thách thức lớn cho doanh nghiệp Việt. Đầu tiên là vấn đề phụ thuộc nền tảng. Hiện nay, các sàn giao dịch thương mại điện tử lớn như Shopee, Lazada hay TikTok Shop đều do các tập đoàn nước ngoài vận hành, khiến doanh nghiệp trong nước bị động về dữ liệu khách hàng, định giá sản phẩm và chi phí chiết khấu. Quyền kiểm soát hệ thống phân phối số vì thế nằm ngoài tầm tay của nhiều doanh nghiệp Việt.

Thứ hai là hạ tầng logistics chưa đồng bộ, đặc biệt tại khu vực nông thôn. Mặc dù ngành logistics có bước tiến đáng kể, nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu vận hành khối lượng lớn đơn hàng thương mại điện tử với tốc độ giao hàng cao và chi phí hợp lý.

Bên cạnh đó, niềm tin của người tiêu dùng vào chất lượng sản phẩm, dịch vụ hậu mãi và bảo mật thông tin cá nhân vẫn còn là rào cản đáng kể. Trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt, sự tham gia ồ ạt của doanh nghiệp cả trong và ngoài nước gây áp lực lớn về giá cả và chất lượng dịch vụ, khiến doanh nghiệp nội dễ bị lép vế nếu thiếu chiến lược dài hơi.

Doanh nghiệp Việt cần làm gì?

Theo PGS.TS Ngô Trí Long, để không bị bỏ lại trong làn sóng chuyển đổi số, doanh nghiệp Việt phải chủ động đón đầu xu hướng tiêu dùng mới, đồng thời tận dụng công nghệ để tái cấu trúc mô hình kinh doanh. “Thương mại điện tử không chỉ là công cụ bán hàng, mà còn là môi trường cạnh tranh hoàn toàn mới, nơi mà đổi mới sáng tạo và trải nghiệm khách hàng quyết định sự sống còn”, ông Long nhấn mạnh.

Một trong những xu hướng doanh nghiệp cần đặc biệt quan tâm là livestream bán hàng, hình thức tương tác trực tiếp giúp nâng cao niềm tin, tăng tỷ lệ chuyển đổi đơn hàng. Hình thức này đang trở thành trụ cột mới của thương mại điện tử, nhất là với nhóm khách hàng trẻ trên các nền tảng như TikTok Shop hay Shopee Live.

Tuy nhiên, theo ông Đỗ Hữu Hưng, CEO Accesstrade (nền tảng tiếp thị liên kết), vấn đề cốt lõi là doanh nghiệp Việt cần giảm phụ thuộc vào các nền tảng nước ngoài. “Chúng ta phải xây dựng hệ sinh thái thương mại điện tử nội địa đủ mạnh để có thể chủ động tiếp cận khách hàng trong và ngoài nước một cách bền vững”, ông Hưng nói.

Ông Hưng khuyến nghị doanh nghiệp nên phát triển website thương mại điện tử độc lập, bởi đây là cách giúp chủ động vận hành, nắm dữ liệu khách hàng và mở rộng kênh bán hàng xuyên biên giới. Đặc biệt với các sản phẩm có thế mạnh vùng miền, việc kiểm soát nền tảng sẽ giúp doanh nghiệp định hình thương hiệu, thay vì bị lệ thuộc vào chính sách, thuật toán thay đổi liên tục của bên thứ ba.

Chiến lược đa dạng hóa nền tảng thương mại điện tử cũng cần được đẩy mạnh, tạo thêm lựa chọn phù hợp với đặc điểm từng ngành hàng, năng lực tài chính và thị trường mục tiêu. Điều này đặc biệt quan trọng với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn đang gặp khó khi phải cạnh tranh với các nhà bán hàng lớn ngay trên cùng một nền tảng.

Tuy vậy, nỗ lực từ phía doanh nghiệp là chưa đủ. Theo chuyên gia Ngô Trí Long, Nhà nước cần xây dựng chính sách hỗ trợ cụ thể, từ đào tạo nhân lực số, hỗ trợ tài chính, thuế cho doanh nghiệp thương mại điện tử, đến hoàn thiện khung pháp lý và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên môi trường số.

Đặc biệt, cần ưu tiên đầu tư vào các dự án hạ tầng số quốc gia, kết nối giữa doanh nghiệp công nghệ - logistics - tài chính, để hình thành một chuỗi giá trị thương mại điện tử hoàn chỉnh, hiệu quả và bền vững.

“Chỉ khi cả ba trụ cột là năng lực doanh nghiệp, chính sách quốc gia và niềm tin người tiêu dùng cùng vận hành hiệu quả, thương mại điện tử Việt Nam mới thực sự bứt phá và đóng vai trò dẫn dắt trong nền kinh tế số”, ông Long nhấn mạnh.