Cải cách thủ tục hành chính: Lá chắn chống tham nhũng, tiêu cực trong cấp phép đầu tư
Trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh hội nhập quốc tế và quyết tâm đổi mới, sắp xếp bộ máy Nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, việc cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài, đặc biệt là hoạt động mua bán hàng hóa và cung cấp dịch vụ liên quan, đã trở thành một nhiệm vụ then chốt.
Bộ Công Thương đề xuất dự thảo Nghị định mới, hướng tới mục tiêu cắt giảm ít nhất 30% điều kiện đầu tư kinh doanh, 20% thời gian giải quyết thủ tục hành chính. Ảnh minh họa: Trang Nguyệt
Việc cụ thể hóa định hướng này được thể hiện rõ nét trong dự thảo Nghị định quy định chi tiết Luật Thương mại và Luật Quản lý ngoại thương (thay thế Nghị định 09/2018/NĐ-CP). Dự thảo Nghị định không chỉ đơn thuần là việc rà soát lại các quy định pháp luật mà còn đặt ra các mục tiêu cắt giảm thủ tục hành chính với định lượng rõ ràng, tạo cơ sở vững chắc để giám sát hiệu quả công tác chống lãng phí và tiêu cực trong quản lý Nhà nước, hướng tới một môi trường đầu tư kinh doanh lành mạnh, minh bạch.
Tham nhũng và tiêu cực thường nảy sinh từ sự thiếu minh bạch và rào cản hành chính. Do đó, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính là "lá chắn" hiệu quả. Thực hiện các Nghị quyết và Chỉ thị của Đảng và Chính phủ, bao gồm Nghị quyết số 50-NQ/TW về định hướng hoàn thiện thể chế, dự thảo Nghị định tập trung mạnh mẽ vào việc giảm thiểu các điều kiện kinh doanh rườm rà và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ.
Cụ thể hóa mục tiêu này, dự thảo đặt ra định hướng cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, đảm bảo bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện đầu tư kinh doanh không cần thiết. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp mà còn giảm thiểu đáng kể cơ hội phát sinh các hành vi tiêu cực, tham nhũng, lãng phí tài chính và lao động.
Thực tiễn thi hành Nghị định 09/2018/NĐ-CP trong giai đoạn vừa qua đã minh chứng cho hiệu quả của việc kiểm soát và phân cấp. Kể từ khi Nghị định 09 có hiệu lực (15/1/2018) đến cuối năm 2024, tổng cộng đã có 3.397 giấy phép kinh doanh được cấp mới, điều chỉnh, cấp lại hoặc thu hồi trên phạm vi 52 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
Trong đó, tổng số lượt cấp mới, điều chỉnh, cấp lại giấy phép kinh doanh liên quan đến hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa của nhà đầu tư nước ngoài đạt khoảng 1.745 lượt cấp. Riêng về hoạt động liên quan đến giấy phép lập cơ sở bán lẻ, tổng số giấy phép lập cơ sở bán lẻ được cấp là 654 trường hợp.
Những con số này phản ánh một khối lượng công việc quản lý lớn và bất kỳ sự đơn giản hóa quy trình nào cũng là giảm thiểu gánh nặng và nguy cơ tiêu cực. Việc chuyển đổi từ chế độ tiền kiểm sang hậu kiểm, đồng thời tăng cường phân cấp thẩm quyền cho địa phương, chính là động thái quyết liệt nhằm tận dụng sức mạnh của cải cách thủ tục hành chính để chống tham nhũng.
Trong khuôn khổ các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên, như WTO, Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA), việc áp dụng Kiểm tra Nhu cầu Kinh tế (ENT) đối với các doanh nghiệp phân phối có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đã được nới lỏng đáng kể hoặc bãi bỏ. Tuy nhiên, ENT vẫn còn được áp dụng đối với một số loại hình cơ sở bán lẻ nhất định để đảm bảo sự phát triển hài hòa của thị trường trong nước và bảo vệ an ninh quốc gia.
Chính vì liên quan đến việc đánh giá tác động kinh tế - xã hội, nhu cầu thị trường và quy hoạch địa phương, ENT được xác định là một trong những vấn đề cần được giám sát chặt chẽ để tránh các hành vi tiêu cực. Dự thảo Nghị định đã kế thừa và hoàn thiện các quy định về ENT.
Để đảm bảo tính khách quan và minh bạch, dự thảo Nghị định quy định chi tiết việc thành lập và cơ chế hoạt động của Hội đồng Kiểm tra Nhu cầu Kinh tế (Hội đồng ENT). Hội đồng ENT, do Chủ tịch Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh thành lập, bao gồm đại diện từ Sở Công Thương, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính và các ngành liên quan.
Đây là cơ chế đa ngành nhằm đánh giá toàn diện các tiêu chí ENT, bao gồm sự phù hợp với quy hoạch, sự ổn định của thị trường địa lý và khả năng đóng góp của cơ sở bán lẻ vào phát triển kinh tế - xã hội. Quy định chi tiết, minh bạch về điều kiện, tiêu chí và quy trình ENT sẽ giúp loại bỏ lỗ hổng pháp lý, ngăn chặn sự can thiệp hành chính thiếu căn cứ và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong quá trình cấp phép.
Để đảm bảo cải cách thủ tục hành chính trở thành một lá chắn vững chắc, cần khẳng định và tăng cường trách nhiệm quản lý Nhà nước của các cơ quan có thẩm quyền. Nguyên tắc phân cấp mạnh mẽ và rõ ràng về trách nhiệm được nhấn mạnh: Địa phương quyết định, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm. Bộ Công Thương chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng, quản lý, vận hành hệ thống cơ sở dữ liệu về hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động liên quan của các tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Điều này đảm bảo tính thống nhất, công khai và khả năng giám sát tập trung.
Bên cạnh đó, chính quyền địa phương (ủy ban Nhân dân cấp tỉnh) có trách nhiệm thực hiện thẩm quyền quản lý Nhà nước đối với các hoạt động này, bao gồm kiểm tra, giám sát. Việc phối hợp giữa Bộ Công Thương và các cơ quan quản lý địa phương trong công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá (bao gồm cả ENT) là yếu tố quyết định để chống tham nhũng, tiêu cực và lãng phí.
Nhìn chung, dự thảo Nghị định quy định chi tiết Luật Thương mại và Luật Quản lý ngoại thương là bước đi cụ thể hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách thủ tục hành chính, nhằm hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, đồng thời tạo cơ sở pháp lý để chống tham nhũng và tiêu cực.
Bằng việc đặt ra các mục tiêu định lượng về cắt giảm thủ tục, minh bạch hóa các quy trình và tăng cường phân cấp gắn liền với trách nhiệm, Việt Nam đang tạo ra một môi trường đầu tư lành mạnh, minh bạch, an toàn và thuận lợi hơn cho doanh nghiệp, góp phần thu hút đầu tư chất lượng cao, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
