Bước tiến mới của ngành địa chất và khoáng sản Việt Nam

Hoàn thiện thể chế, bứt phá bằng khoa học, công nghệ hiện đại

Một trong những dấu mốc quan trọng nhất là ngày 29-11-2024, tại Kỳ họp thứ tám, Quốc hội khóa XV thông qua Luật Địa chất và Khoáng sản, có hiệu lực từ ngày 1-7-2025. Luật đã thể chế hóa Nghị quyết số 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, xác lập 4 nhóm chính sách đổi mới mang tính đột phá.

Đó là phân nhóm khoáng sản theo công dụng và mục đích quản lý để áp dụng phương thức phù hợp với từng loại tài nguyên; phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho địa phương; cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, nhà đầu tư; đồng thời mở rộng vai trò giám sát, tham gia và hưởng lợi của cộng đồng dân cư. Đây là những điểm nhấn thể chế giúp nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, khơi thông nguồn lực khoáng sản cho phát triển kinh tế-xã hội.

Theo TS Trần Bình Trọng, Cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ngành sẽ tập trung vào 3 trụ cột chính trong giai đoạn tới: Tăng cường điều tra cơ bản theo hướng hiện đại, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big data), mô hình địa chất 3D; đẩy mạnh điều tra, đánh giá khoáng sản chiến lược như đất hiếm, niken, coban-những nguyên liệu then chốt cho công nghiệp công nghệ cao và chuyển đổi năng lượng; đồng thời hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về địa chất và khoáng sản, nâng cao năng lực quản lý nhà nước, giám sát, thanh tra, bảo đảm khai thác đúng quy định và bảo vệ môi trường.

Trải qua 8 thập kỷ, ngành địa chất và khoáng sản Việt Nam đã hoàn thành hàng nghìn báo cáo điều tra cơ bản, phát hiện và đánh giá hơn 5.000 mỏ, điểm quặng của hơn 60 loại khoáng sản. Các bản đồ địa chất chuyên đề ở nhiều tỷ lệ khác nhau, cùng hệ thống dữ liệu đa dạng đã phục vụ hữu hiệu cho nhiều ngành kinh tế-xã hội và hàng trăm mỏ đang khai thác hiệu quả.

Phó cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam Mai Thế Toản cho biết, từ những ngày đầu thu thập dữ liệu bằng sổ tay, bản đồ vẽ tay, đến nay, ngành đã ứng dụng thiết bị đo đạc, khoan, lấy mẫu hiện đại, dữ liệu được nhập trực tiếp vào hệ thống điện tử. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và xu thế chuyển đổi số toàn cầu, đây là bước tiến tất yếu để nâng cao hiệu quả, tính minh bạch trong quản lý và khai thác tài nguyên.

Khoan thăm dò mỏ than tại xã Kiến Xương, tỉnh Hưng Yên. Ảnh do đơn vị cung cấp

Bước tiến mới cho quản trị khai khoáng bền vững

Một điểm nhấn khác là việc xây dựng cơ sở dữ liệu địa chất và khoáng sản quốc gia, quy định tại Điều 89 Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024. Cơ sở dữ liệu này lưu trữ thống nhất 14 loại thông tin, từ kết quả điều tra cơ bản, thăm dò, công nhận trữ lượng, quan trắc môi trường đến giấy phép thăm dò, khai thác và dữ liệu đóng cửa mỏ. Dữ liệu được số hóa ngay từ đầu nguồn, tương thích hệ thống GIS, ứng dụng công nghệ điện toán đám mây, AI và Big data.

Nhờ đó, các nhà khoa học, quản lý dễ dàng truy cập, xây dựng báo cáo, bản đồ trực quan, thậm chí tạo mô hình địa chất 3D để dự báo tiềm năng ở khu vực mới. Hội Khoa học và Công nghệ mỏ Việt Nam nhận định, chuyển đổi số tại nguồn không chỉ là áp dụng công nghệ mà còn thay đổi căn bản quy trình và tư duy quản lý, là chiến lược then chốt giúp ngành khoáng sản phát triển minh bạch, bền vững, tối ưu tài nguyên và giảm thiểu tác động môi trường.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các địa phương đã và đang thúc đẩy xây dựng kiến trúc Chính phủ số ngành tài nguyên, khoáng sản, coi đây là nền tảng kỹ thuật tích hợp dữ liệu. Các dự án hợp tác quốc tế về số hóa dữ liệu địa chất góp phần chuyển giao công nghệ, kinh nghiệm quản lý. Song song với đó, cần đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ có kỹ năng số để vận hành, khai thác hiệu quả hệ thống. Khi mọi dữ liệu về điều tra, thăm dò, khai thác được số hóa, hệ thống cơ sở dữ liệu thống nhất sẽ cho phép kết nối thông tin cấp phép, giám sát khai thác, phát hiện kịp thời sai phạm và điều chỉnh kế hoạch phù hợp. Đây là cơ sở để ngành khoáng sản bước vào kỷ nguyên quản trị hiện đại.

80 năm đồng hành với đất nước, ngành địa chất và khoáng sản Việt Nam đã khẳng định vai trò là “đôi mắt nhìn sâu vào lòng đất”, cung cấp cơ sở khoa học và nguồn lực tài nguyên cho phát triển kinh tế-xã hội. Hôm nay, với sự đồng hành của thể chế, sức mạnh của khoa học, công nghệ và tầm nhìn chiến lược, ngành đang vững vàng bước vào kỷ nguyên mới: Hiện đại, số hóa, minh bạch và bền vững. Năm 2025 không chỉ là dấu mốc lịch sử mà còn là khởi đầu cho hành trình dài để ngành tiếp tục kiến tạo nền móng vững chắc cho tương lai đất nước./.