Khi AI tạo ra thế giới ảo, sự thật bị đánh tráo

Con người đối diện nguy cơ bị dẫn dắt bởi những điều không có thật, bị cuốn vào vòng xoáy thông tin ảo và mất dần khả năng phân biệt đâu là thực, đâu là giả. Khi trí tuệ nhân tạo vượt lên trên nhận thức của con người, vấn đề không chỉ là thách thức công nghệ, mà là hố sâu đạo đức số đe dọa sự bền vững của xã hội.

Thế giới song trùng

Khi sự thật bị bao vây bởi những điều chưa từng tồn tại, AI, đặc biệt là các mô hình tạo sinh, đang xây dựng một “thế giới thứ hai” song song với thế giới thật.

Thế giới đó có những gương mặt chưa bao giờ xuất hiện; những sự kiện chưa từng diễn ra; những lời nói chưa từng được thốt ra; những văn bản, tài liệu, bằng chứng hoàn toàn giả tưởng…

Trước đây, muốn tạo dựng giả mạo phải có kỹ thuật, thiết bị, thời gian… giờ đây, AI làm điều đó trong vài giây. Đây là môi trường lý tưởng để dễ dàng thao túng nhận thức, gieo rắc tin giả, kích động tâm lý, tấn công đạo đức cộng đồng, gây rối loạn hệ thống thông tin…

Kỷ nguyên AI không chỉ tạo ra ảo ảnh, mà khiến ảo ảnh trở nên hợp lý đến mức người ta sẵn sàng tin nó hơn cả sự thật.

Nâng cao cảnh giác trong thời đại trí tuệ nhân tạo AI. Ảnh minh họa: nhandan.vn

Sự xuống cấp đạo đức số

Một hệ quả nghiêm trọng hơn tin giả là sự ăn mòn đạo đức số. (1) Sự thật không còn là chuẩn mực duy nhất: Khi AI có thể tạo ra 5 phiên bản khác nhau của một sự kiện, người ta bắt đầu coi sự thật là “tùy chọn”. Và khi sự thật bị xem nhẹ, đạo đức cũng trôi theo.

(2) Tư duy hoài nghi cực đoan lan rộng: Không ai còn tin vào bất cứ điều gì. Một bức ảnh “tai nạn”, một video “bạo lực”, một phát ngôn “nhạy cảm” đều có thể là sản phẩm của AI. Từ đó, xã hội bước vào trạng thái vỡ vụn niềm tin.

(3) Chuẩn mực đạo đức bị thách thức bởi nội dung vô giới hạn AI có thể tạo ra: Nội dung độc hại, phát ngôn thù hận, hình ảnh xúc phạm, nhân vật ảo khiêu khích, câu chuyện sai trái nhưng thuyết phục… Nhiều nội dung vượt quá khả năng kiểm soát, khiến giới trẻ dần chấp nhận điều sai trái như “một phần của thế giới hiện đại”. Đó là bước trượt nguy hiểm.

Khi AI trở thành “người dẫn đường cảm xúc”

Khác với thông tin truyền thống, nội dung do AI tạo ra được cá nhân hóa theo tâm lý từng người. Nghĩa là, AI biết bạn thích gì, AI biết bạn sợ điều gì, AI biết điều gì có thể khiến bạn hoang mang, AI biết bạn dễ tin vào loại thông tin nào…

Từ đó, AI có thể tạo ra “hệ sinh thái thông tin riêng”, khiến mỗi người sống trong một “bong bóng nhận thức”. Hậu quả là, người khác nhau nhìn thấy “sự thật” khác nhau, xã hội bị phân tách theo từng hệ giá trị ảo; những quan điểm sai lệch bị củng cố như chân lý; dư luận bị dẫn dắt mà không hề biết mình đang bị dẫn dắt. Đây chính là chiến lược “tấn công lòng người” tinh vi nhất thế kỷ này.

Nếu các thế lực thù địch sử dụng AI để tạo ra những “tư liệu” lịch sử giả, “tài liệu” xuyên tạc chiến tranh, “nhân chứng ảo” phản bội sự thật, “chuyên gia ảo” đưa quan điểm sai lệch, “báo cáo giả” công kích hệ thống chính trị, thì họ có thể tấn công trực tiếp vào nền tảng tư tưởng của đất nước. Đây không chỉ là lừa đảo thông tin, mà là tấn công đạo đức dân tộc, nhằm làm lung lay lòng tin của nhân dân, làm sai lệch nhận thức về lịch sử, văn hóa và giá trị Việt Nam.

Sức đề kháng đạo đức số, nền tảng bảo vệ con người trong kỷ nguyên AI

Để không rơi vào “hố sâu đạo đức số”, cần 3 lớp phòng vệ: (1) Đạo đức số trong từng cá nhân, biết hoài nghi đúng lúc, biết kiểm chứng trước khi chia sẻ, biết đối diện với nội dung gây kích động, biết đặt câu hỏi với những gì “quá hoàn hảo”.

(2) Đạo đức công nghệ trong tổ chức, doanh nghiệp: Không sử dụng AI để tạo nội dung độc hại, không tiếp tay cho việc sản xuất hình ảnh giả, không để mô hình AI học từ dữ liệu phi đạo đức.

(3) Đạo đức quản trị ở cấp quốc gia: Xây dựng chuẩn đạo đức số, hoàn thiện pháp lý về nội dung tạo sinh, kiểm định mô hình AI dùng trong cộng đồng, bảo vệ không gian số khỏi nội dung giả mạo, độc hại, đạo đức số phải được coi là lá chắn tinh thần của quốc gia trong thời đại AI.

Con người chỉ thật sự tự do khi làm chủ được sự thật, AI có thể tạo ra hàng nghìn câu chuyện, nhưng chỉ có một sự thật. Nếu con người đánh mất khả năng phân biệt đúng - sai, thật - giả, thì dù công nghệ có hiện đại đến đâu, xã hội vẫn đứng bên bờ vực rối loạn đạo đức.

Hố sâu đạo đức số là thách thức lớn nhất của thời đại AI. Đây là cuộc chiến không tiếng súng, nhưng ở tầm chiến lược, tác động trực tiếp đến an ninh tư tưởng, an ninh văn hóa và sức mạnh mềm của quốc gia. Vì thế, bảo vệ sự thật, bảo vệ đạo đức số chính là bảo vệ tương lai của mỗi con người và của cả dân tộc.