Vai trò kiến tạo của thanh tra trong quản lý đầu tư công: Nhìn từ Dự án Tràng An

Quần thể danh thắng Tràng An. Ảnh: BQL Quần thể danh thắng Tràng An

Kết luận thanh tra mới đây của Thanh tra Chính phủ không những chỉ ra những tồn tại trong quá trình triển khai dự án, mà còn xác định rõ những “điểm nghẽn” mang tính hệ thống, đồng thời đưa ra những kiến nghị nhằm tháo gỡ để dự án được tiếp tục triển khai theo đúng quy định pháp luật.

Kết quả bước đầu chưa tạo được “cú hích” chuyển động

Dự án có tổng số vốn bố trí lũy kế đến nay là 1.158,179 tỷ đồng. Sau hơn 20 năm triển khai, một số gói thầu và hạng mục công trình đã hoàn thành và đưa vào sử dụng, tạo nền tảng hạ tầng quan trọng giúp thu hút du khách, phát triển dịch vụ - thương mại và thúc đẩy ngành Du lịch trở thành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Những hạng mục hoàn thành cũng góp phần hỗ trợ Quần thể danh thắng Tràng An được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới năm 2014, góp phần tăng thu ngân sách, giải quyết việc làm và nâng cao vị thế của Ninh Bình trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế.

Tuy nhiên, trong suốt quá trình triển khai, dự án liên tục vướng mắc quy hoạch, giải phóng mặt bằng, điều chỉnh nguồn vốn và thủ tục đầu tư. Nổi bật nhất là tình trạng nguồn vốn bố trí cho dự án chưa đáp ứng đủ tổng mức đầu tư, ảnh hưởng lớn đến tiến độ thi công các hạng mục. Từ sau khi UNESCO công nhận Di sản Tràng An đã kéo theo nhiều yêu cầu khắt khe trong quản lý, bảo tồn và quy hoạch. Bên cạnh đó, một số hạng mục công trình đang thi công dở dang phải chờ rà soát, thống nhất số liệu để bố trí nguồn vốn mới, nhằm bảo đảm không phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản; nhiều hạng mục không còn phù hợp thực tiễn, phải điều chỉnh hoặc cắt giảm theo yêu cầu rà soát tổng thể của chủ đầu tư.

Điều chỉnh quy hoạch nhiều lần ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, Dự án Tràng An là dự án lớn, có nhiều dự án thành phần, được triển khai trong bối cảnh kinh tế - xã hội của tỉnh Ninh Bình còn nhiều khó khăn. Mặc dù các hạng mục hoàn thành đã phát huy hiệu quả, nhưng quá trình thực hiện dự án tồn tại nhiều hạn chế, thiếu sót và vi phạm trong các giai đoạn lập, phê duyệt và triển khai. Trong đó có tình trạng chồng lấn, thiếu đồng bộ giữa các loại quy hoạch; quy hoạch chi tiết không phù hợp quy hoạch tổng thể; việc điều chỉnh quy hoạch phải thực hiện nhiều lần, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thực hiện các dự án thành phần. Một sai sót quan trọng là việc dự án thuộc nhóm A nhưng không được trình HĐND tỉnh thảo luận, quyết định; UBND tỉnh cũng không trình Bộ quản lý chuyên ngành thẩm định thiết kế cơ sở điều chỉnh. Khi điều chỉnh tăng vốn, UBND tỉnh xác định toàn bộ nguồn vốn do ngân sách Trung ương cấp nhưng không có cơ sở, không bảo đảm khả năng cân đối vốn để thực hiện dự án, dẫn đến tình trạng thiếu vốn kéo dài.

Về tài chính, UBND tỉnh Ninh Bình đã rà soát và điều chỉnh giảm dự toán 100.075,37 triệu đồng do sai sót trong tính toán khối lượng và đơn giá. Sở Du lịch đã phải điều chỉnh dự toán các hạng mục liên quan.

Từ những sai sót trên, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo UBND tỉnh tổ chức kiểm điểm trách nhiệm tập thể và cá nhân liên quan qua các thời kỳ, đồng thời yêu cầu xử lý nghiêm theo quy định nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự.

Giải “bài toán” cơ chế để tháo gỡ vướng mắc

Ngoài việc kiến nghị xem xét xử lý trách nhiệm, trọng tâm của kết luận thanh tra là đề nghị UBND tỉnh Ninh Bình tập trung tháo gỡ các vướng mắc để dự án tiếp tục triển khai. UBND tỉnh phải kiểm tra, rà soát kỹ hồ sơ thanh quyết toán để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, bảo đảm không thất thoát, lãng phí và không làm thiệt hại lợi ích của Nhà nước. Việc thanh toán nợ đọng xây dựng cơ bản cũng phải được thực hiện sớm để bảo đảm quyền lợi hợp pháp của nhà thầu, tổ chức và cá nhân liên quan; đồng thời tổng hợp nợ đọng phát sinh sau 1/1/2015 để báo cáo cơ quan có thẩm quyền quyết định phương án bố trí ngân sách.

Thanh tra Chính phủ yêu cầu khẩn trương hoàn thiện thủ tục phê duyệt quy hoạch chi tiết xây dựng; tiếp tục rà soát các hạng mục, nội dung và tổng mức đầu tư nhằm bảo đảm quản lý chặt chẽ, đúng quy định, làm cơ sở tháo gỡ vướng mắc về nguồn vốn, quy hoạch và giải phóng mặt bằng, tạo điều kiện để dự án có thể triển khai thuận lợi trong thời gian tới. 

Việc quy hoạch thống nhất, minh bạch sẽ giúp làm rõ phạm vi đầu tư, giải quyết xung đột giữa yêu cầu phát triển và yêu cầu bảo tồn di sản - một bài toán vốn không hề đơn giản đối với các dự án trong vùng lõi di sản thế giới.

Một cán bộ công tác lâu năm tại Thanh tra Chính phủ nhận định, Dự án Tràng An có từ năm 2004 không thể hoàn thành đúng thời hạn mặc dù đã được gia hạn thực hiện. Khi tiến hành thanh tra đã phát hiện những sai phạm, tồn tại, hạn chế như trong kết luận thanh tra đã nêu và việc kiến nghị xử lý của cơ quan thanh tra là phù hợp với quy định của pháp luật thanh tra.

Theo vị cán bộ này, các cuộc thanh tra đều nhằm tới mục đích đánh giá việc chấp hành chính sách, pháp luật, kết quả thực hiện nhiệm vụ của đối tượng thanh tra về nội dung thanh tra trong thời kỳ được thanh tra. Thông qua hoạt động thanh tra, phát hiện sơ hở, bất cập về cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật; phát hiện các khó khăn, vướng mắc để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa.

Đồng thời, phát hiện các sai phạm, tồn tại, hạn chế, làm rõ nguyên nhân (khách quan, chủ quan), trách nhiệm của tập thể, cá nhân và kiến nghị xử lý về hành chính, kinh tế và hình sự (nếu có) phù hợp với quy định của pháp luật và có tính khả thi.

“Như vậy, mục đích thanh tra nhằm góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân”, vị cán bộ thanh tra này khẳng định.

Thanh tra - bảo đảm hiệu quả, minh bạch trong đầu tư công

Theo các chuyên gia pháp lý, những tồn tại được Thanh tra Chính phủ chỉ ra tại Dự án Tràng An phản ánh một thực trạng phổ biến trong quản lý đầu tư công ở nhiều địa phương. Đó là việc quy hoạch thiếu đồng bộ, điều chỉnh nhiều lần; xác định thẩm quyền phê duyệt dự án chưa đúng ngay từ đầu; nguồn vốn không ổn định và quy trình thẩm định, phê duyệt chậm cập nhật theo thực tế. Đây cũng là “điểm nghẽn” cơ chế khiến nhiều dự án trọng điểm gặp vướng mắc, kéo dài. 

Luật sư Trịnh Thị Hoà nhận định, kết luận thanh tra thể hiện rõ yêu cầu nâng cao tính tuân thủ pháp luật trong quản lý đầu tư công, đặc biệt với dự án nhóm A như Dự án Tràng An.

Theo luật sư, những sai sót được chỉ ra liên quan trực tiếp đến các khâu bắt buộc như quy hoạch, thẩm định và phê duyệt, cho thấy sự cần thiết phải rà soát toàn diện để bảo đảm dự án vận hành đúng quy định. Quan trọng hơn, yêu cầu kiểm điểm trách nhiệm là bước cần thiết nhằm làm rõ trách nhiệm pháp lý của các tập thể và cá nhân, qua đó củng cố tính minh bạch và kỷ luật trong công tác quản lý nhà nước.

Ngoài ra, kết luận của Thanh tra Chính phủ đồng thời mở ra hướng tháo gỡ cho dự án khi yêu cầu UBND tỉnh Ninh Bình chủ động đề xuất phương án xử lý vướng mắc theo đúng thẩm quyền. Việc điều chỉnh giảm dự toán hơn 100 tỷ đồng trong quá trình rà soát cho thấy sự cần thiết của khâu kiểm soát chi phí đầu tư, qua đó hạn chế thất thoát, lãng phí.

Luật sư cũng cho rằng, kết luận thanh tra lần này thể hiện rõ vai trò của Thanh tra Chính phủ trong tháo gỡ điểm nghẽn chính sách, bên cạnh việc phát hiện và kiến nghị xử lý sai phạm. Việc yêu cầu khẩn trương phê duyệt quy hoạch chi tiết, rà soát mức đầu tư làm cơ sở tháo gỡ vướng mắc về nguồn vốn, quy hoạch và giải phóng mặt bằng cho thấy công tác thanh tra đang đi đúng định hướng vừa bảo đảm kỷ cương, vừa tạo gỡ “nút thắt”, tạo đà để dự án tiếp tục được triển khai và phát huy hiệu quả.