A riêu piing – Vòng tay tâm linh nối dài giữa đại ngàn Trường Sơn

Lễ hội A riêu piiing của người Pa Cô ở miền Tây Quảng Trị. Ảnh: Khánh Anh

Giữa đại ngàn Trường Sơn bạt ngàn gió núi, nơi những đỉnh cao mây phủ của miền Tây Quảng Trị, mùa trăng tháng Bảy lại tròn vành vạnh như đã hẹn. Cả không gian núi rừng bỗng rộn ràng tiếng chiêng trống, từng bước chân dồn dập vọng lại trên nền đất đỏ bazan. Từ mọi nẻo rừng sâu, người về làng đông như con nước lớn. Đó là A riêu piing – lễ hội thiêng liêng, trọng đại nhất của đồng bào Tà Ôi/Pa Cô, những người con của đại ngàn.

Lễ hội lớn nhất đời người

Ở giữa trập trùng đại ngàn, mây trắng quấn quýt đỉnh núi, người Tà Ôi/Pa Cô sống chan hòa với thiên nhiên như một phần của đất trời. Cũng như bao tộc người khác trên dãy Trường Sơn – Tây Nguyên hùng vĩ, họ tin rằng thế giới này do một thần linh tối thượng tạo tác – Giàng, hay còn gọi là Trời. Với họ núi, sông, trăng, sao, mưa, nắng… đều không vô tri mà có những vị thần riêng cai quản, chăm nom. Tín ngưỡng của họ nhuốm đậm màu sắc đa thần giáo, bền bỉ qua từng thế hệ, với niềm tin giản dị nhưng sâu xa rằng: vạn vật hữu linh.

Đêm về, dưới ánh trăng lấp loáng trên mái nhà sàn, già làng kể chậm rãi về niềm tin xa xưa ấy: mỗi con người đều có hai phần – phần xác và phần hồn. Hai phần ấy tồn tại tách biệt mà gắn bó keo sơn. Khi phần xác lụi tàn, phần hồn sẽ hóa thành ma. Nhưng hồn ma vẫn gắn với gia đình, với bản làng, vẫn đòi hỏi được vỗ về, cúng bái, được an ủi để không quấy phá, gieo bệnh tật và rủi ro cho người sống.

Họ tin rằng, chỉ đến khi nghi lễ A riêu piing hoàn tất, những linh hồn mới chịu ra đi vĩnh viễn về thế giới riêng. Và kỳ lạ thay, trong cái nhìn của người Tà Ôi/Pa Cô, “cuộc sống” thực của một con người chỉ thật sự bắt đầu… sau khi chết, nơi thế giới của những linh hồn.

Với họ, vòng đời con người chỉ trọn vẹn khi người chết được yên vị, người sống được xá tội, ranh giới đất đai, họ mạc được minh định. Mỗi A riêu piing là một lần làng tự gột rửa, hàn gắn tất cả những gì lạc nhịp.

Không cố định theo lịch năm, lễ thường được tổ chức sau 5, 10 hay 15 năm, khi làng đủ sức, hoặc khi làng gặp biến cố – dịch bệnh, mất mùa, tai ương mà dân tin là do thần linh phạt. Già làng họp bàn với các trưởng họ, rồi cả bản cùng quyết. Từ đó, cả hai tháng trời làng rộn ràng chuẩn bị: người góp trâu, người góp rượu, người lo dựng cây nêu, người đan nhà mồ mới. Không một ai đứng ngoài.

Đặc biệt, những người phụ nữ đi lấy chồng xa cũng quay về, mang theo ché, chiêng, gạo nếp và cả nỗi nhớ làng. Thông gia hai bên cũng gặp lại nhau, chuyện trò, hàn gắn, tránh những mối nhân duyên nhầm lẫn trong mai sau.

Đêm trăng rằm vằng vặc, con đường dẫn ra nghĩa địa sáng lấp loáng bởi những đốm đuốc. Dưới tiếng chiêng trống dồn dập, từng đoàn người tiến về bốc di cốt, nhẹ nhàng đưa về an vị trong quan tài gỗ rừng. Có những nấm mộ thất lạc, họ chỉ cần khấn gọi hồn về, đón vào mảnh chiếu tre. Tiếng tù và trầm hùng hòa cùng chiêng trống như một điệu dẫn đường, dìu hồn người chết trở về với làng, với vòng tay của con cháu.

Ngày hôm sau là lễ giải uế – xá tội cho những người khi sống từng phạm lỗi, rồi chọn “thủ lĩnh” của người âm, gửi theo quan tài những lễ vật nhỏ như lời cậy nhờ. Quan tài được khiêng rước về đặt trong nhà mồ mới dựng bên rìa làng.

Cả không gian lúc này ngân nga những điệu khấn, mùi rượu nếp hầm bốc lên thơm nồng. Rượu được chuyền tay, ai nấy mặt đỏ bừng nhưng ánh mắt chan chứa niềm vui đoàn tụ.

Đến chính lễ, khách mời từ làng bạn, những người đi xa và cả các đoàn thanh niên tự phát (ra jooc) cũng tề tựu đủ đầy. Hội đồng già làng trải chiếu, mời rượu, chào khách, rồi trống chiêng đồng loạt vang rền. Đó là lúc chàng trai khỏe nhất trèo cây nêu, bắt con gà mái treo trên đỉnh. Khi ấy, A riêu piing chính thức bắt đầu.

Khúc hùng ca cổ xưa giữa đại ngàn

Dưới tán rừng rợp bóng, hàng chục con trâu, bò, heo, dê được buộc chặt quanh cây nêu, tiếng rống, tiếng rít hòa lẫn tiếng chiêng trống. Chủ lễ bước tới, vuốt mũi trâu, ném củ kiệu vào mũi – nghi thức “mở lối” trước khi người được chọn hạ trâu. Gan trâu được nướng, bày lên mâm cúng quan tài, như tấm lòng của con cháu dâng lên tổ tiên.

Rồi những vòng tay nối nhau thành vòng tròn quanh cây nêu, tiếng chiêng rộn rã hòa cùng điệu hò rừng núi, những đôi chân trần lướt nhịp trên đất, những ánh mắt lấp lánh niềm vui. Đoàn ra jooc mang theo bầu rượu, dắt theo con heo xin phần từ từng nhà, được đón tiếp niềm nở. Các mâu thuẫn đất đai, chuyện hôn nhân, tranh chấp xưa cũ cũng được đem ra bàn bạc, phân xử ngay trong hội, trước chứng giám của thần linh.

Ba ngày, hai đêm A riêu piing là những ngày hội thực sự: người ta ca hát, nhảy múa, rượu thịt chan hòa. Những đứa trẻ ngủ gục bên mẹ, đống lửa bập bùng giữa núi rừng chập chờn mờ sương.

Ngày cuối, đoàn rước quan tài ra nhà mồ. Từng dòng họ sắp xếp theo thứ tự, chiêng trống đưa tiễn vang dội. Khách mời nhận lễ tạ, rồi từ biệt. Cả làng lại quây về sân, tiếp tục bữa tiệc đến khi cạn rượu, hết thịt, khép lại trong nghi lễ đóng vòng tâm linh giữa làng mình, làng bạn, giữa người sống và người khuất.

Và trong ánh lửa bập bùng của lễ hội, giữa tiếng cồng chiêng ngân nga vọng núi, người ta có thể cảm nhận rất rõ: nơi đây, cuộc sống của những linh hồn không hề kết thúc, nó chỉ đổi hình hài, hòa tan vào mạch sống của rừng già, tiếp tục canh giữ bình yên cho làng bản, tiếp tục là một phần của đại ngàn Trường Sơn bất tận.

Tôi lặng đứng bên bờ suối, nhìn những nhà mồ lặng lẽ nép mình dưới chân đồi, lắng nghe tiếng chiêng trống còn vang vọng mãi trong gió rừng. Những cây nêu tua giấy phấp phới, những vòng tay xiết chặt, những giọt mồ hôi, những tiếng cười, tất cả hòa quyện thành một khúc hùng ca vừa trầm mặc vừa rực rỡ.

Trong từng vách nhà mồ mộc mạc, trong những đốm lửa bập bùng đêm hội, là triết lý nhân sinh sâu xa của đồng bào: con người không tách khỏi rừng núi, không thể quên nguồn cội, không thể sống mà quên đi bổn phận với tổ tiên, với cộng đồng.

Giữa đại ngàn Trường Sơn, A riêu piing vẫn thắp lên ngọn lửa của niềm tin, của sự đoàn kết. Một bản hùng ca cổ xưa nhưng không hề cũ, nhắc chúng ta về những giá trị văn hóa độc đáo, quý giá của đồng bào miền núi, cần được trân trọng, gìn giữ cho mai sau.

Và rồi, trong một đêm trăng nào đó của núi rừng Quảng Trị, khi tiếng chiêng trống lại dội lên, khi vòng tay người Tà Ôi/Pa Cô lại quây quần bên cây nêu, tôi tin, A riêu piing sẽ tiếp tục kể câu chuyện của mình – câu chuyện về tình đất, tình người, về sợi dây tâm linh bền chặt giữa người và rừng núi.