Quốc gia 5 triệu dân "cứu" cả eurozone 343 triệu dân trước bờ vực suy thoái: Sự thật sau phép màu kinh tế thần kỳ

Trong bài viết đăng tải trên tờ Foreign Policy (Mỹ), chuyên gia Eoin Drea tại Trung tâm Nghiên cứu Châu Âu Wilfried Martens cho biết, khu vực đồng tiền chung euro (eurozone) từng được dự đoán là sẽ rơi vào suy thoái và tăng trưởng âm trong quý cuối cùng của năm 2022.

Nhưng trên thực tế, khu vực này đã đạt được mức tăng trưởng khiêm tốn 0,1%.

" Điều đáng chú ý, không phải là châu Âu đã vượt quá mong đợi mà là một quốc gia nhỏ bé - Ireland - với nền kinh tế bùng nổ đã ngăn khu vực đồng euro trượt dài đến bờ vực khủng hoảng ", ông Drea viết.

Đây là điều khá bất ngờ, bởi Ireland là một quốc gia nhỏ chỉ có 5 triệu dân hiện có quy mô kinh tế đủ để thay đổi số liệu thống kê tăng trưởng của toàn bộ khu vực đồng euro và 343 triệu dân.

Vào năm 2022, tăng trưởng GDP của Ireland là 12,2%, trong khi toàn khu vực đồng euro chỉ là 3,5%. Về con số tuyệt đối, chỉ có Đức, Pháp và Ý đóng góp nhiều hơn Ireland vào tăng trưởng GDP của khu vực đồng euro trong năm 2021 và 2022.

Sự bùng nổ kinh tế của Ireland đã giúp chính phủ nước này đạt thặng dư ngân sách 1,6% GDP, ngay cả khi các quốc gia thuộc khu vực đồng euro phải vật lộn với khủng hoảng tài chính, mức thâm hụt trung bình hơn 3%.

Động lực tăng trưởng của Ireland là gì?

Theo ông Drea, nếu xem xét kỹ hơn, bản chất của phép màu kinh tế của Ireland khá đặc biệt: Sự tăng trưởng kinh tế Ireland phần lớn được thúc đẩy bởi một số công ty đa quốc gia của Mỹ - những công ty tận dụng thuế doanh nghiệp thấp của Dublin để chuyển doanh thu và lợi nhuận toàn cầu thông qua các hoạt động ở Ireland.

Ví dụ, việc Apple chuyển tài sản sở hữu trí tuệ sang Ireland đã đóng góp một nửa vào mức tăng trưởng GDP 26% thần kỳ của quốc gia này trong năm 2016.

Đặc biệt là trong thời kỳ đại dịch, vị thế trung tâm sản xuất cho ngành dược phẩm của Ireland đã được củng cố đáng kể. 9/10 công ty dược phẩm hàng đầu thế giới có các cơ sở sản xuất quan trọng ở Ireland.

Thuế doanh nghiệp hiện là nguồn thu lớn thứ hai của Ireland (sau thuế thu nhập cá nhân), chiếm 27% tổng thu thuế vào năm 2022, so với mức thuế trung bình 9% của 38 quốc gia thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) vào năm 2020.

Điều này đã tạo ra doanh thu thuế chưa từng có cho chính phủ Ireland, với doanh thu từ thuế doanh nghiệp tăng gần 50% chỉ riêng trong năm 2022. Hiện 10 công ty công nghệ và dược phẩm của Mỹ phải chi trả gần 60% thuế doanh nghiệp của Ireland.

Nhờ nguồn thu từ thuế doanh nghiệp, thặng dư ngân sách của chính phủ Ireland dự kiến sẽ tăng cao hơn nữa, đạt 10 tỷ euro vào năm 2023 và 16 tỷ euro vào năm 2024.

Với quy mô của nền kinh tế, điều này tương đương với thặng dư ngân sách hơn 1 nghìn tỷ USD của Mỹ vào năm 2024.

Rủi ro khá lớn

Tuy nhiên, sự phụ thuộc đặc biệt nêu trên có thể sẽ khiến Ireland gặp rủi ro ngày càng tăng.

Ví dụ: khi các công ty đa quốc gia như Google, Microsoft, Meta và Amazon thu hẹp lợi nhuận và sa thải công nhân trên phạm vi toàn cầu, không chỉ nền kinh tế của Ireland sẽ bị ảnh hưởng mà nguồn thu thuế của Dublin cũng sẽ bị cắt giảm.

Hơn nữa, nguy cơ mất ổn định của nền kinh tế Ireland do quá phụ thuộc vào các công ty Mỹ sẽ tăng lên gấp bội.

Vào năm 2021, gần 140 khu vực tài phán về thuế, bao gồm cả Ireland, đã đồng ý với những thay đổi lớn đối với cách thức đánh thuế các công ty đa quốc gia trong tương lai.

Thuế suất doanh nghiệp của Ireland dự kiến sẽ tăng từ mức 12,5% hiện tại lên 15% vào năm 2024, khiến Ireland trở thành thiên đường thuế kém hấp dẫn hơn so với các quốc gia khác.

Đối với Ireland, hậu quả rất rõ ràng: Các công ty đa quốc gia của Mỹ hoạt động tại Liên minh châu Âu (EU) sẽ buộc phải phân bổ doanh số bán hàng theo quốc gia thành viên, làm giảm mạnh doanh thu và lợi nhuận có thể được "đăng ký" thông qua Ireland.

Kho bạc Ireland hồi tháng 1/2021 ước tính, khoảng một nửa trong số khoảng 10 tỷ USD doanh thu từ thuế doanh nghiệp của Ireland là "chuyển tiếp" và sẽ bị mất theo các quy tắc thuế mới.

Con số này chiếm hơn 10% tổng chi tiêu của chính phủ vào năm 2022 và vượt quá quy mô của toàn bộ ngân sách giáo dục Ireland.

Điều đó sẽ đẩy chính phủ Ireland một lần nữa đến bờ vực của thảm họa tài chính - chỉ hơn một thập kỷ trước, Ireland phải dựa vào các gói cứu trợ từ Ủy ban Châu Âu, Ngân hàng Trung ương Châu Âu và Quỹ Tiền tệ Quốc tế để tránh phá sản, một thảm họa đã đẩy nền kinh tế Ireland đến mức nợ công bình quân đầu người vào hàng cao nhất thế giới.

Theo chuyên gia Drea, cách để Ireland thoát khỏi thảm họa này là hội nhập sâu rộng hơn với EU và các quốc gia ở khu vực khác để đa dạng hóa nền kinh tế trong khi vẫn duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ.