Người sáng lập hợp tác xã điện tử: ‘Hộ kinh doanh được hỗ trợ kê khai, phát hành hóa đơn và tiếp cận vốn’

Nhà nghiên cứu, nhà văn Nguyễn Xuân Tuấn, người sáng lập mô hình Liên đoàn Hợp tác xã điện tử (Liên minh Kinh tế số). Ảnh: Đ.H

Hiện cả nước có hàng triệu hộ kinh doanh cá thể, lực lượng đang đóng góp gần 30% GDP nhưng chỉ chiếm khoảng 1,6% thu ngân sách. Từ năm 2026, nhóm này sẽ phải thực hiện kê khai thuế và phát hành hóa đơn điện tử bắt buộc. Trong bối cảnh đó, Đề án Liên đoàn HTX điện tử được khởi động tại Hà Nội chiều 29/8 được kỳ vọng sẽ là "giải pháp chuyển đổi mềm", giúp hộ kinh doanh và HTX vượt qua rào cản pháp lý, tài chính để từng bước hội nhập vào nền kinh tế chính thức.

Trao đổi với Báo Thanh tra, ông Nguyễn Xuân Tuấn đã có những chia sẻ thẳng thắn xung quanh đề án tâm huyết này.

+ PV: Thưa ông, vì sao ông gọi Liên đoàn HTX điện tử là “giải pháp thể chế mềm” cho hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể?

- Nhà nghiên cứu, nhà văn Nguyễn Xuân Tuấn: Từ năm 2026, hộ cá thể bắt buộc phải kê khai thuế và phát hành hóa đơn điện tử. Đây là yêu cầu tất yếu để minh bạch hóa nền kinh tế, nhưng nếu chỉ dùng mệnh lệnh hành chính sẽ gây áp lực lớn, dễ dẫn đến tâm lý né tránh, làm giảm sự tự nguyện.

Liên đoàn HTX điện tử được thiết kế như một cơ chế trung gian mềm. Hộ kinh doanh không phải đối diện trực tiếp với những thủ tục rườm rà, mà tham gia qua HTX điện tử, nơi đã có sẵn hạ tầng số, hệ thống kế toán, ngân hàng, công nghệ hóa đơn và thanh toán. Họ vẫn giữ sự linh hoạt, nhưng được hỗ trợ đầy đủ để kê khai, phát hành hóa đơn, tiếp cận vốn và thị trường.

Nói cách khác, đây là một không gian đệm để hộ cá thể từng bước bước vào môi trường minh bạch, chuyên nghiệp hơn. Nhà nước có cơ sở dữ liệu đầy đủ, doanh nghiệp có đối tác minh bạch, còn xã hội có thêm một lực lượng kinh tế được nâng cấp mà không bị đứt gãy.

+ PV: Ông đánh giá thế nào về tác động của mô hình này với việc minh bạch hóa tài chính, pháp lý, đồng thời hiện thực hóa mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030?

- Nhà nghiên cứu, nhà văn Nguyễn Xuân Tuấn: Tôi cho rằng, tác động lớn nhất của mô hình Liên đoàn HTX điện tử chính là minh bạch hóa tài chính, pháp lý cho khu vực hộ kinh doanh cá thể.

Hiện hộ cá thể đóng góp gần 30% GDP, nhưng đa số chưa có tư cách pháp nhân, việc kê khai thuế còn hình thức, hóa đơn ít được phát hành. Điều này vừa gây thất thu ngân sách, vừa khiến Nhà nước thiếu dữ liệu quản lý.

Thông qua HTX điện tử, mỗi hộ tham gia đều được hỗ trợ hạ tầng số: hóa đơn điện tử, kế toán số, ví điện tử gắn với tài khoản HTX. Doanh thu, chi phí, nghĩa vụ thuế đều minh bạch, vừa bảo vệ quyền lợi hộ kinh doanh, vừa tạo cơ sở cho Nhà nước mở rộng nguồn thu và hoạch định chính sách.

Quan trọng hơn, đây là bước đệm để hộ cá thể tiến dần lên doanh nghiệp. Khi đã quen với minh bạch, quản trị số và tiếp cận vốn ngân hàng, họ sẽ tự nhiên chuyển sang đăng ký doanh nghiệp, không còn rào cản tâm lý.

Nếu làm tốt, mô hình này sẽ góp phần trực tiếp vào mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp hoạt động hiệu quả đến năm 2030. Chúng ta không thể chỉ trông chờ vào doanh nghiệp thành lập mới từ trên xuống, mà cần khơi dậy tiềm lực từ khu vực hộ cá thể, nơi đang nuôi sống hàng chục triệu lao động và gia đình.

+ PV: Bên cạnh kinh tế, ông còn gắn đề án này với phát triển văn hóa đọc. Vì sao vậy?

- Nhà nghiên cứu, nhà văn Nguyễn Xuân Tuấn: Ngay từ khi khởi xướng, tôi không chỉ coi Liên đoàn HTX điện tử là một dự án kinh tế, mà còn là một mô hình văn hóa xã hội. Bởi kinh tế chỉ bền vững khi đi cùng tri thức và văn hóa.

Trong Đề án, chúng tôi gắn kết việc chuyển đổi số của hộ kinh doanh với phát triển văn hóa đọc và xã hội học tập. Cụ thể, mỗi HTX điện tử không chỉ cung cấp dịch vụ tài chính, pháp lý, mà còn trở thành một trạm tri thức cộng đồng: nơi có tủ sách, kho học liệu số, không gian học tập và chia sẻ. Như vậy, cùng lúc hộ cá thể vừa học cách sử dụng hóa đơn điện tử, vừa tiếp cận tri thức mới để nâng cao kỹ năng kinh doanh, kỹ năng sống.

Liên đoàn HTX điện tử cũng là một hình thức bình dân học vụ số trong thời đại mới giúp mỗi người dân, mỗi hộ kinh doanh khi tham gia HTX điện tử đều vừa làm kinh tế, vừa học cách sử dụng công nghệ, từng bước trở thành công dân số thực thụ. Đây chính là nền tảng tri thức để xã hội Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển bền vững.

Tôi kỳ vọng rằng khi kinh tế số lan tỏa, văn hóa đọc cũng được hồi sinh, tạo ra một xã hội học tập suốt đời. Điều này phù hợp với tinh thần Nghị quyết của Đảng về xây dựng xã hội học tập và khát vọng phát triển bền vững.

Nói cách khác, Liên đoàn HTX điện tử không chỉ là giải pháp thể chế mềm cho 5 triệu hộ cá thể, mà còn là một nền tảng lan tỏa tri thức cộng đồng đến chính quyền cấp cơ sở. Chúng ta không chỉ hướng đến 2 triệu doanh nghiệp hiệu quả vào năm 2030, mà còn hướng đến một xã hội nơi mọi người dân đều có cơ hội học hỏi, trưởng thành cùng đất nước.

+ PV: Trân trọng cảm ơn ông!