Giúp hương chè Shan Tuyết bay xa

Từ trung tâm xã biên giới Thanh Thủy, con đường vào Xà Phìn dài gần 20 km quanh co, một bên là núi đá, một bên là vực sâu. Xa xa là cánh đồng ruộng bậc thang vàng óng đang vào vụ. Đến lưng chừng dãy Tây Côn Lĩnh, ông Đặng Văn Háu, Giám đốc hợp tác xã Trà Pèng với dáng người rắn rỏi, nước da rám nắng đã chờ sẵn để đưa chúng tôi thăm quan rừng chè Shan Tuyết.

Vừa men theo lối mòn ông Háu vừa kể: Những cây chè này có từ thời cha ông chúng tôi. Hàng trăm năm trước, bà con đã biết hái búp, sao chè trên bếp củi. Đời nối đời, cây chè Shan Tuyết gắn bó với người Dao Xà Phìn như máu thịt.

Thôn Xà Phìn có 54 hộ, với 270 nhân khẩu đều là người Dao. Cây chè Shan Tuyết vừa là nguồn thu nhập chính, vừa là biểu tượng văn hóa ở nơi đây. Từ lúc tinh mơ, khi sương còn ướt đẫm, những bàn tay đã thoăn thoắt nhưng nhẹ nhàng chọn búp non “một lá một tôm”. Tiếng gùi tre lạo xạo, tiếng nói cười vang vọng giữa núi rừng, tạo nên bức tranh lao động nhộn nhịp.

Khi nắng lên, chè tươi được đưa về bản, chế biến theo phương thức truyền thống. Đàn ông nhóm bếp, phụ nữ chuẩn bị chảo gang. Công đoạn làm héo bằng than củi hoặc gió tự nhiên giúp giảm hơi nước, giữ hương vị.

“Quan trọng nhất là sao chè, khâu này đòi hỏi đôi tay khéo léo, kinh nghiệm và sự tinh tế. Người thợ phải canh đúng lửa, vừa nghe tiếng “xèo xèo” vừa ngửi hương thơm dậy lên mới biết mẻ chè đã tới độ. Sau đó, chè được vò, sấy, đóng gói trong túi hút chân không. Mỗi công đoạn đều gửi gắm tình yêu, sự kiên nhẫn và cả bí quyết gia truyền của người Dao”, ông Háu chia sẻ.

Trước kia, chè Shan Tuyết Xà Phìn chủ yếu bán thô, mẫu mã đơn giản, giá còn rẻ so với giá trị thật. Bước ngoặt đến vào năm 2023, khi cấp ủy, chính quyền xã Phương Tiến cũ (nay là xã Thanh Thủy) hỗ trợ thành lập Hợp tác xã Trà Pèng với 7 thành viên; kết nối với Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phong cách Cổ điển (Hà Nội) để đầu tư hơn 3,5 tỷ đồng cho vùng chè.

Hợp tác xã hiện sản xuất 3 dòng trà chính: Lục trà, Hồng trà và Bạch trà. Trung bình mỗi năm, hợp tác xã cung ứng ra thị trường hơn 1 tấn chè khô thành phẩm, giá bán từ 1,2 - 2,5 triệu đồng/kg. Dù giá cao so với mặt bằng chung nhưng sản phẩm vẫn được ưa chuộng vì được tạo nên từ những lá chè của cây chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, hấp thụ tinh hoa đất trời. Hiện, Trà Pèng đã có bao bì, kiểm nghiệm chất lượng, đạt chứng nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh. Đây là niềm tự hào của người Dao Xà Phìn.

Ông Hoàng Văn Luận, chuyên gia trà của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phong cách Cổ điển nhận định: “Chè Shan tuyết Xà Phìn có hương vị đặc trưng, hiếm nơi nào sánh được. Đặc biệt, vùng chè hoàn toàn hữu cơ, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Đây là lợi thế lớn để xây dựng thương hiệu trà sạch, bền vững. Công ty cam kết bao tiêu 100% sản phẩm của hợp tác xã, hỗ trợ đưa thương hiệu Trà Pèng ra thị trường trong nước và quốc tế”.

Không chỉ nâng tầm giá trị, hợp tác xã còn giúp bà con yên tâm gắn bó với nghề. Chị Cháng Thị Thấy, thôn Xà Phìn chia sẻ: “Gia đình tôi bao đời nay gắn bó với cây chè. Trước kia chè bán không được giá, cuộc sống khó khăn. Nay tham gia hợp tác xã, chè có đầu ra ổn định, thu nhập tăng, bà con vui lắm. Chúng tôi sẽ giữ cây chè Shan Tuyết cho con cháu mai sau”.

Từ khi hợp tác xã đi vào hoạt động, nhiều hộ dân đã có điều kiện sửa sang nhà cửa, con cái được học hành. Nghề truyền thống không chỉ được giữ gìn mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế bền vững.

Đánh giá về hiệu quả, ông Lê Mạnh Dũng, Chủ tịch UBND xã Thanh Thủy (Tuyên Quang) khẳng định: Hợp tác xã Trà Pèng đã phát huy tốt tiềm năng cây chè Shan Tuyết, vừa tạo việc làm, tăng thu nhập cho xã viên, vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của đồng bào Dao. Thời gian tới, xã sẽ tiếp tục hỗ trợ hợp tác xã về cơ chế, xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường thông qua hoạt động triển lãm, quảng bá, giới thiệu và gắn với phát triển du lịch cộng đồng, hướng tới nâng sản phẩm đạt OCOP cấp cao hơn và tiến tới xuất khẩu.

Trên hành trình trở về, nhìn những vạt chè Shan Tuyết trăm năm tuổi phủ trong sương mây, chúng tôi càng cảm nhận rõ giá trị của di sản thiên nhiên - văn hóa mà người Dao Xà Phìn đang gìn giữ. Mỗi búp chè không chỉ là hàng hóa mà còn là kết tinh của núi rừng, sức lao động bền bỉ và khát vọng vươn lên của người dân. Từ bàn tay khéo léo của người Dao, những búp chè non trở thành gói trà mang hương vị núi rừng, đến với những thị trường xa hơn. Câu chuyện giữ hồn chè Shan Tuyết cũng chính là câu chuyện về sự gắn bó với cội nguồn, với văn hóa, cùng khát vọng phát triển bền vững nơi biên giới Thanh Thủy hôm nay…/.

Đức Thọ