Khi nào mua bán điện trực tiếp (DPPA) đi vào thực tiễn?

Chưa có hợp đồng mua bán điện trực tiếp qua lưới điện quốc gia

Mua bán điện trực tiếp kỳ vọng tạo nên sự đột phá trên thị trường điện - Ảnh minh họa

Ông Nguyễn Quang Minh – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Thị trường điện lực và Đào tạo - Cục Điều tiết Điện lực cho rằng “Vì đây là cơ chế mới nên những bước đi đầu tiên bao giờ cũng chậm nhưng chắc chắn đó sẽ là những bước đi rất vững chắc và đến một lúc nào đó sẽ phát triển rất bùng nổ”.

Theo ông Minh, cơ chế mới này sẽ thay đổi hoàn toàn hành vi tiêu thụ và mua bán điện trên thị trường. Thay vì mua điện truyền thống qua EVN, khách hàng có thể trực tiếp tiếp cận với các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời để mua điện. Tuy nhiên, quá trình này chắc chắn các bên cần phải có thời gian đàm phán để đạt được thỏa thuận.

Ông Minh thông tin, đến thời điểm hiện tại, Cục Điều tiết Điện lực đã nhận được 7 - 8 thông báo về thỏa thuận chính thức mua bán điện trực tiếp thông qua lưới điện kết nối riêng. Tuy nhiên, đối với các thỏa thuận mua bán trực tiếp qua lưới điện quốc gia, hiện tại chưa có thông tin cụ thể nào. Điều này cho thấy các đơn vị vẫn đang trong quá trình tính toán, đánh giá nhiều khía cạnh, bao gồm tài chính, rủi ro và lợi ích của các bên liên quan. “Đây là một cuộc chơi mới, chúng ta chỉ ban hành luật chơi, còn cuộc chơi như thế nào để các bên tự quyết định”, ông Minh nhận định.

Các vướng mắc và yêu cầu tiếp tục hoàn thiện chính sách

Mặc dù DPPA được kỳ vọng sẽ tạo ra những thay đổi lớn, tích cực trên thị trường điện, song các nhà đầu tư và chuyên gia chỉ ra nhiều khó khăn cần được tháo gỡ để chính sách này thực sự đi vào thực tiễn.

Pháp lý mua bán điện trực tiếp hiện được điều chỉnh bởi Nghị định 57/2025/NĐ/CP ban hành tháng 3/2025 thay thế cho Nghị định 80/2024/NĐ-CP, ban hành tháng 7/2024. Điều này cho thấy pháp lý mua bán điện trực tiếp rất được quan tâm và ngày càng hoàn chỉnh hơn.

TS. Hoàng Xuân Quốc chia sẻ về cơ chế mua bán điện trực tiếp dưới góc nhìn của nhà đầu tư.

TS. Hoàng Xuân Quốc, Cố vấn Năng lượng cao cấp Tập đoàn VinaCapital, Thành viên độc lập HĐQT Tổng Công ty CP Dịch vụ Kỹ thuật Dầu khí Việt Nam (PTSC) đã chia sẻ những vướng mắc thực tế dưới góc nhìn của nhà đầu tư. Theo đó, mua bán điện trực tiếp sẽ được thực hiện theo một trong hai phương án.

Thứ nhất là kết nối trực tiếp (qua đường truyền tải riêng) giữa hai doanh nghiệp mua bán điện mà không qua hạ tầng truyền tải của EVN. Hình thức này đơn giản hơn vì chỉ cần thông báo cho cấp thẩm quyền và hai doanh nghiệp tự kết nối. Tuy nhiên, trường hợp này sẽ không nhiều do đặc thù các dự án năng lượng tái tạo (NLTT) như điện gió thường nằm ở vùng biển, hoặc trên núi, xa các khu công nghiệp và đô thị, rất ít khả năng có thể kết nối trực tiếp với các doanh nghiệp lớn ngay bên cạnh. Do vậy, trường hợp mua bán điện trực tiếp là rất ít, thường là các dự án NLTT quy mô nhỏ tự sản tự tiêu.

Thứ hai là kết nối qua lưới điện quốc gia (EVN). Đây được xem là hình thức mua bán điện trực tiếp chủ yếu. Theo đó, việc truyền tải điện sẽ phải vận hành thông qua lưới điện và điều độ vùng miền hoặc quốc gia, tùy theo quy mô công suất và cấp điện áp. Trong trường hợp này, cần có thỏa thuận giữa ba bên: bên bán (đơn vị sản xuất điện NLTT), bên mua điện trực tiếp và EVN (đóng vai trò truyền tải và điều độ hệ thống).

Một trong những vướng mắc hiện nay có thể là các loại chi phí thực tế phải trả cho EVN trong truyền tải và điều độ điện năng mua bán trực tiếp chưa được quy định thực sự đầy đủ và rõ ràng. Mặc dù EVN gần đây đã thông báo hướng dẫn cho các đơn vị điện lực xác định các chi phí này, nhưng vẫn ở mức tạm tính sơ bộ. Điều này gây khó khăn cho các nhà đầu tư trong việc xác định chi phí và giá thành mua bán điện trực tiếp.

Để khắc phục vướng mắc này, giải pháp có thể là ban hành một khung giá chính thức sử dụng lưới điện đối với truyền tải mua bán điện trực tiếp. Theo đó, EVN có thể thu phí dựa trên sản lượng điện, khoảng cách truyền tải và cấp điện áp. Điều này sẽ cung cấp cơ sở để các bên mua bán điện tính toán chi phí và định giá bán điện một cách minh bạch và dài hạn.

Với tình hình hiện tại, có những lo ngại rằng việc triển khai hợp đồng mua bán điện trực tiếp có thể không nhanh hơn và thuận lợi hơn so với cách mua bán điện truyền thống. Cho đến nay, các chủ đầu tư dự án NLTT bán buôn toàn bộ sản lượng điện cho EVN theo biểu giá FIT (giá điện cố định), hợp đồng đơn giản chỉ có hai bên và không cần quan tâm đến chi phí truyền tải hay tổn thất. Tuy nhiên, với DPPA, sự phức tạp liên quan đến truyền tải, các loại phí và sự thống nhất giữa ba bên có thể làm chậm đáng kể quá trình đàm phán thống nhất. Ngoài ra, để tiêu thụ hết sản lượng điện, người bán có thể phải đàm phán với một vài khách hàng mua điện trực tiếp ở các địa điểm khác nhau, dẫn đến khả năng tốn thời gian và công sức hơn là bán buôn toàn bộ cho một khách hàng là EVN thông qua một hợp đồng duy nhất như vẫn làm bấy lâu nay.

Thêm vào đó, một vấn đề quan trọng khác là trách nhiệm khi có sự cố. Nếu bên mua trực tiếp không nhận được lượng điện đã cam kết trong hợp đồng với người bán trực tiếp do trục trặc lưới điện hoặc do bên thứ ba, ai sẽ là người chịu trách nhiệm? Đây cũng là điều cần được làm rõ.

Để DPPA đi vào thực tiễn, ông Quốc cho rằng, ngoài thời gian cần thiết để chính sách được triển khai đi vào cuộc sống, cần xem xét có thêm những điều chỉnh sửa đổi bổ sung, cụ thể hóa chính sách một cách kịp thời và đồng bộ để tạo sự hấp dẫn hơn cho các doanh nghiệp sản xuất và mua bán điện trực tiếp.

Ông Nguyễn Thanh Hải - Cố vấn cao cấp Baker McKenzie cho biết, DPPA qua lưới điện quốc gia đang nhận được sự quan tâm lớn của các nhà đầu tư, doanh nghiệp, các định chế tài chính. Ông đánh giá cao cơ chế DPPA ở Việt Nam, đã ở cấp Nghị định nên khá chi tiết để triển khai. Cơ chế này bổ sung một quyền chọn mới cho các nhà đầu tư về cách thức mua bán điện. Bán điện cho EVN có thể sẽ nhanh hơn bán trực tiếp cho khách hàng doanh nghiệp, nhưng ưu điểm của DPPA là khả năng đàm phán linh hoạt để đạt các thỏa thuận của hai bên về các vấn đề như giá, thời hạn hợp đồng, sản lượng,... Đây là một xu hướng mua bán điện trên thế giới và là một cơ chế rất tốt, cần hoàn thiện, đẩy mạnh.

Ông Nguyễn Tuấn Phát - Trưởng phòng Pháp chế và Đối ngoại Chính phủ, Asia Clean Capital Việt Nam, nhìn nhận DPPA là “một tín hiệu của Chính phủ Việt Nam về phát triển bền vững”. Ông so sánh cơ chế FIT như “cơ chế mồi” để hình thành thị trường, còn DPPA chính là yếu tố tạo dựng “sức sống riêng” cho thị trường điện. Việc ban hành cơ chế DPPA cũng là dấu hiệu cho thấy Chính phủ Việt Nam sẵn sàng đồng hành cùng các nhà đầu tư về lĩnh vực phát triển điện tái tạo một cách bền vững lâu dài.

DPPA là một cơ chế quan trọng và tất yếu để thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh và bền vững ở Việt Nam. Với sự hoàn thiện pháp lý và nỗ lực từ các bên, hy vọng những vướng mắc sẽ sớm được tháo gỡ để DPPA thực sự đi vào thực tiễn một cách hiệu quả.

Mai Phương